Człowiek, który nie mógł przestać
Opowieści o nerwicach natręctw
Przekład: Andrzej Homańczyk
Seria: Seria z Linią
Liczba stron: 240
Format: 15,5x23 cm
Rok wydania: 2016
Data premiery: 31.10.2016
Choć OCD polega na poszukiwaniu urojonego porządku w chaotycznym świecie, David Adam nie wpada w tę pułapkę. Dlatego mamy do czynienia ze szczerą i bezpośrednią ksiażką, która — być może — odmieni czyjeś życie.
„The Observer”
„The Observer”
Opis książki
Co sprawiło, że etiopska nastolatka zjadła kawałek po kawałku ścianę swojego domu, a dwaj bracia zginęli pod lawiną kompulsywnie gromadzonych rupieci?
W którym momencie nieszkodliwa myśl zmienia się w potok dręczących obrazów?
Człowiek, który nie mógł przestać to wciągające połączenie nauki, historii i osobistych wspomnień. Autor, sam od dwudziestu lat cierpiący na zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (obsessive-compulsive disorder, OCD), bada pojawiające się w naszych umysłach dziwne myśli, wywołujące u milionów ludzi obsesje i kompulsje. Ta niezwykła książka, która zachwyca przejrzystym i dynamicznym stylem, niepozbawionym humoru, stanowi poruszające świadectwo osobistego dramatu, a zarazem uchyla rąbka tajemnicy skrywającej najmroczniejsze zakamarki ludzkiego umysłu.
Wciągająca osobista opowieść o tym, jak natłok niechcianych myśli może się stać najgorszym koszmarem.
„BBC Focus”
Człowiek, który nie mógł przestać to pełna ciepła książka, wprost nie można się od niej oderwać.
„People”
Choć OCD polega na poszukiwaniu urojonego porządku w chaotycznym świecie, David Adam nie wpada w tę pułapkę. Dlatego mamy do czynienia ze szczerą i bezpośrednią ksiażką, która — być może — odmieni czyjeś życie.
„The Observer”
Barwne opisy przypadków medycznych na pewno przemówią do hipochondryka, który kryje się w każdym z nas.
„The Telegraph”
W którym momencie nieszkodliwa myśl zmienia się w potok dręczących obrazów?
Człowiek, który nie mógł przestać to wciągające połączenie nauki, historii i osobistych wspomnień. Autor, sam od dwudziestu lat cierpiący na zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (obsessive-compulsive disorder, OCD), bada pojawiające się w naszych umysłach dziwne myśli, wywołujące u milionów ludzi obsesje i kompulsje. Ta niezwykła książka, która zachwyca przejrzystym i dynamicznym stylem, niepozbawionym humoru, stanowi poruszające świadectwo osobistego dramatu, a zarazem uchyla rąbka tajemnicy skrywającej najmroczniejsze zakamarki ludzkiego umysłu.
Wciągająca osobista opowieść o tym, jak natłok niechcianych myśli może się stać najgorszym koszmarem.
„BBC Focus”
Człowiek, który nie mógł przestać to pełna ciepła książka, wprost nie można się od niej oderwać.
„People”
Choć OCD polega na poszukiwaniu urojonego porządku w chaotycznym świecie, David Adam nie wpada w tę pułapkę. Dlatego mamy do czynienia ze szczerą i bezpośrednią ksiażką, która — być może — odmieni czyjeś życie.
„The Observer”
Barwne opisy przypadków medycznych na pewno przemówią do hipochondryka, który kryje się w każdym z nas.
„The Telegraph”
Język publikacji
polski
Tytuł oryginału
The Man Who Couldn't Stop: OCD and the True Story of a Life Lost in Thought
Język oryginału
angielski
Wydanie
pierwsze
Autorzy
David Adam
Tłumaczenie
Andrzej Homańczyk
ISBN: 978-83-233-4160-4
Kraj pochodzenia producenta: Polska
POLECANE KSIĄŻKI
NOWOŚCI
Człowiek, który nie mógł przestać
Opowieści o nerwicach natręctw
PRZECZYTAJ FRAGMENT
SPIS TREŚCI
RECENZJE
Nasza oblężona twierdza
Pewna etiopska nastolatka o imieniu Bira zjadła jedną ze ścian swojego domu. Nie chciała tego robić, ale odkryła, że tylko jedzenie ściany mogło sprawić, że przestawała o tym myśleć. O samej ścianie też nie chciała myśleć, niepokoiły ją myśli i obrazy dominujące w jej głowie. Jedynym sposobem na odpędzenie myśli o ścianie i osłabienie wywoływanego przez nie niepokoju było poddanie się dziwnej, nieodpartej potrzebie jedzenia jej. Więc jadła, dzień po dniu i rok po roku. Do siedemnastego roku życia zjadła osiem metrów kwadratowych ściany, czyli ponad pół tony wykonanych z błota cegieł.
Bira mieszkała w stolicy Etiopii, Addis Abebie. Jej ojciec zmarł, gdy była jeszcze mała, i wychowywała ją matka. Bira jadła błoto codziennie, od kiedy tylko pamięta, od wczesnego dzieciństwa. Sytuacja pogorszyła się, gdy jako nastolatka zaczęła zjadać fragmenty tylko tej jednej ściany. Od tego momentu obrazy i myśli stawały się coraz wyraźniejsze i coraz częstsze, zwiększając potrzebę jedzenia w celu osiągnięcia ulgi. Błoto wywoływało u Biry zatwardzenia i silne bóle żołądka. Tradycyjni etiopscy uzdrowiciele próbowali leczyć ją modlitwami i poświęconą wodą albo po prostu doradzali, żeby przestała jeść błoto. Ale nie mogła przestać. Nie mogła powstrzymać myśli o ścianie, więc nie mogła przestać jej zjadać. Pewnego dnia Bira znalazła się u kresu sił. Nabrzmiały żołądek boleśnie pulsował, a napiętym brzuchem targały skurcze. Słoma będąca spoiwem wyrabianych z błota cegieł podrażniała przełyk, w całym ciele kłębiły się pasożyty. Zalewając się łzami, Bira poszła do pobliskiego szpitala. Wśród 70 milionów Etiopczyków pracowało wówczas 8 psychiatrów.
Bira miała szczęście, trafiła na jednego z nich. Powiedziała mu, że potrzebuje pomocy. Miała świadomość, że jej myśli są niewłaściwe i że sama ich nie powstrzyma.
Nie wszystkie spośród czterech tysięcy myśli przychodzących do głowy przeciętnemu człowiekowi w ciągu dnia okazują się przydatne czy racjonalne. Umysłowe rupiecie mogą przyjmować różne formy. Czasami to pozbawione sensu słowa, zdania, imiona czy obrazy, pojawiające się na przykład podczas wykonywania jakiejś przyziemnej czynności. A czasami „gra nam w głowie” – bezustannie odtwarzamy w myślach tę samą uporczywie powracającą melodię. No i są też negatywne myśli („Nie zrobię tego”, „Muszę się poddać”), czyli najgorszy wróg psychologów sportowych na całym świecie.
Czasami rodzą się samorzutnie bardzo dziwne myśli, przypadkowe i rzadkie. Pojawiają się jakby znikąd i szokują, ponieważ są podłe, niemoralne, obrzydliwe, odrażające – po prostu dziwne. Kuszące pytanie: „A gdybym tak?”. A gdybym tak rzucił się pod ten autobus? A gdybym tak uderzył tę kobietę?
Tego rodzaju myśli są powszechniejsze, niżby się wydawało. Popytajcie dookoła. Jeden z moich przyjaciół, zanim usiądzie na desce klozetowej, musi sprawdzić, czy w sedesie nie ma szczurów. Inny wyłącza żelazko i odkłada je w nietypowe miejsce, żeby móc później spokojnie odpowiedzieć na pytanie pojawiające się w jego głowie: „Czy jesteś pewien, naprawdę pewien, że je wyłączyłeś?”. Pewien znękany biedak przez cały wieczór cierpiał, nie potrafiąc pozbyć się myśli, że nabazgrał na podaniu o wymarzoną pracę słowo „pizda”. Tego rodzaju myśli występują u wielu ludzi. Większość je odgania. Niektórzy nie.
Kiedy nie możemy pozbyć się dziwnych myśli, mogą one powodować cierpienie i wywoływać choroby umysłowe. Moi przyjaciele wspomniani powyżej nie przekształcili swoich dziwnych myśli w nic niebezpiecznego. A ja owszem.
Przekształciłem moje natrętne myśli w zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD – ang. obsessive-compulsive disorder).
W dniu, w którym brazylijski kierowca wyścigowy Ayrton Senna zginął w wypadku podczas Grand Prix Włoch, ja utknąłem w toalecie na basenie w Manchesterze. Drzwi nie były zamknięte, ale moje myśli zablokowały wyjście.
Był maj 1994 roku. Miałem dwadzieścia dwa lata i byłem głodny. Po przepłynięciu kilku długości basenu wyszedłem z wody i skierowałem się do szatni. Po schodkach – pierwszy, drugi, trzeci; aua! Otarłem tył pięty o ostrą krawędź ostatniego stopnia. Sącząca się z drobnego zadrapania krew uformowała na skórze kroplę. Zebrałem ją palcem i na jej miejscu pojawiła się następna. Wziąłem ręcznik papierowy znad umywalki i przycisnąłem do mokrej pięty. Krew spływała z mojego palca, wraz z wodą, na ramię. Rzecz jasna, śledziłem ją wzrokiem. A niepokój, ma się rozumieć, wrócił, zanim jeszcze przywołałem wspomnienie sprzed miesiąca. Opuściłem ręce. Poczułem ucisk w żołądku. Minęły cztery tygodnie od zdarzenia na przystanku autobusowym i choć wmawiałem sobie uparcie, że już się nim nie przejmuję, kłamałem.
Ukłułem się w palec zardzewiałą śrubą wystającą z blachy pokrywającej wiatę przystanku. Było gwarne sobotnie popołudnie i wokół kręciło się mnóstwo ludzi. Każdy z nich, myślałem, mógł się skaleczyć w podobny sposób. A gdyby ktoś z nich był nosicielem wirusa HIV? Mógł zostawić zakażoną krew na śrubie, która później przebiła moją skórę. W ten sposób wirus dostałby się do mojego krwiobiegu. Ależ oczywiście, że znałem oficjalne dane, według których nie mogłem zarazić się w taki sposób. Wirus nie może przetrwać poza ciałem.
Wiedziałem jednak także, że odpowiednio długo wypytywani eksperci określiliby to raczej jako prawie zupełnie niemożliwe. Nie mają stuprocentowej pewności. Istotnie, kilkukrotnie słyszałem, że istnieje teoretyczne ryzyko.
Pewna etiopska nastolatka o imieniu Bira zjadła jedną ze ścian swojego domu. Nie chciała tego robić, ale odkryła, że tylko jedzenie ściany mogło sprawić, że przestawała o tym myśleć. O samej ścianie też nie chciała myśleć, niepokoiły ją myśli i obrazy dominujące w jej głowie. Jedynym sposobem na odpędzenie myśli o ścianie i osłabienie wywoływanego przez nie niepokoju było poddanie się dziwnej, nieodpartej potrzebie jedzenia jej. Więc jadła, dzień po dniu i rok po roku. Do siedemnastego roku życia zjadła osiem metrów kwadratowych ściany, czyli ponad pół tony wykonanych z błota cegieł.
Bira mieszkała w stolicy Etiopii, Addis Abebie. Jej ojciec zmarł, gdy była jeszcze mała, i wychowywała ją matka. Bira jadła błoto codziennie, od kiedy tylko pamięta, od wczesnego dzieciństwa. Sytuacja pogorszyła się, gdy jako nastolatka zaczęła zjadać fragmenty tylko tej jednej ściany. Od tego momentu obrazy i myśli stawały się coraz wyraźniejsze i coraz częstsze, zwiększając potrzebę jedzenia w celu osiągnięcia ulgi. Błoto wywoływało u Biry zatwardzenia i silne bóle żołądka. Tradycyjni etiopscy uzdrowiciele próbowali leczyć ją modlitwami i poświęconą wodą albo po prostu doradzali, żeby przestała jeść błoto. Ale nie mogła przestać. Nie mogła powstrzymać myśli o ścianie, więc nie mogła przestać jej zjadać. Pewnego dnia Bira znalazła się u kresu sił. Nabrzmiały żołądek boleśnie pulsował, a napiętym brzuchem targały skurcze. Słoma będąca spoiwem wyrabianych z błota cegieł podrażniała przełyk, w całym ciele kłębiły się pasożyty. Zalewając się łzami, Bira poszła do pobliskiego szpitala. Wśród 70 milionów Etiopczyków pracowało wówczas 8 psychiatrów.
Bira miała szczęście, trafiła na jednego z nich. Powiedziała mu, że potrzebuje pomocy. Miała świadomość, że jej myśli są niewłaściwe i że sama ich nie powstrzyma.
Nie wszystkie spośród czterech tysięcy myśli przychodzących do głowy przeciętnemu człowiekowi w ciągu dnia okazują się przydatne czy racjonalne. Umysłowe rupiecie mogą przyjmować różne formy. Czasami to pozbawione sensu słowa, zdania, imiona czy obrazy, pojawiające się na przykład podczas wykonywania jakiejś przyziemnej czynności. A czasami „gra nam w głowie” – bezustannie odtwarzamy w myślach tę samą uporczywie powracającą melodię. No i są też negatywne myśli („Nie zrobię tego”, „Muszę się poddać”), czyli najgorszy wróg psychologów sportowych na całym świecie.
Czasami rodzą się samorzutnie bardzo dziwne myśli, przypadkowe i rzadkie. Pojawiają się jakby znikąd i szokują, ponieważ są podłe, niemoralne, obrzydliwe, odrażające – po prostu dziwne. Kuszące pytanie: „A gdybym tak?”. A gdybym tak rzucił się pod ten autobus? A gdybym tak uderzył tę kobietę?
Tego rodzaju myśli są powszechniejsze, niżby się wydawało. Popytajcie dookoła. Jeden z moich przyjaciół, zanim usiądzie na desce klozetowej, musi sprawdzić, czy w sedesie nie ma szczurów. Inny wyłącza żelazko i odkłada je w nietypowe miejsce, żeby móc później spokojnie odpowiedzieć na pytanie pojawiające się w jego głowie: „Czy jesteś pewien, naprawdę pewien, że je wyłączyłeś?”. Pewien znękany biedak przez cały wieczór cierpiał, nie potrafiąc pozbyć się myśli, że nabazgrał na podaniu o wymarzoną pracę słowo „pizda”. Tego rodzaju myśli występują u wielu ludzi. Większość je odgania. Niektórzy nie.
Kiedy nie możemy pozbyć się dziwnych myśli, mogą one powodować cierpienie i wywoływać choroby umysłowe. Moi przyjaciele wspomniani powyżej nie przekształcili swoich dziwnych myśli w nic niebezpiecznego. A ja owszem.
Przekształciłem moje natrętne myśli w zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD – ang. obsessive-compulsive disorder).
W dniu, w którym brazylijski kierowca wyścigowy Ayrton Senna zginął w wypadku podczas Grand Prix Włoch, ja utknąłem w toalecie na basenie w Manchesterze. Drzwi nie były zamknięte, ale moje myśli zablokowały wyjście.
Był maj 1994 roku. Miałem dwadzieścia dwa lata i byłem głodny. Po przepłynięciu kilku długości basenu wyszedłem z wody i skierowałem się do szatni. Po schodkach – pierwszy, drugi, trzeci; aua! Otarłem tył pięty o ostrą krawędź ostatniego stopnia. Sącząca się z drobnego zadrapania krew uformowała na skórze kroplę. Zebrałem ją palcem i na jej miejscu pojawiła się następna. Wziąłem ręcznik papierowy znad umywalki i przycisnąłem do mokrej pięty. Krew spływała z mojego palca, wraz z wodą, na ramię. Rzecz jasna, śledziłem ją wzrokiem. A niepokój, ma się rozumieć, wrócił, zanim jeszcze przywołałem wspomnienie sprzed miesiąca. Opuściłem ręce. Poczułem ucisk w żołądku. Minęły cztery tygodnie od zdarzenia na przystanku autobusowym i choć wmawiałem sobie uparcie, że już się nim nie przejmuję, kłamałem.
Ukłułem się w palec zardzewiałą śrubą wystającą z blachy pokrywającej wiatę przystanku. Było gwarne sobotnie popołudnie i wokół kręciło się mnóstwo ludzi. Każdy z nich, myślałem, mógł się skaleczyć w podobny sposób. A gdyby ktoś z nich był nosicielem wirusa HIV? Mógł zostawić zakażoną krew na śrubie, która później przebiła moją skórę. W ten sposób wirus dostałby się do mojego krwiobiegu. Ależ oczywiście, że znałem oficjalne dane, według których nie mogłem zarazić się w taki sposób. Wirus nie może przetrwać poza ciałem.
Wiedziałem jednak także, że odpowiednio długo wypytywani eksperci określiliby to raczej jako prawie zupełnie niemożliwe. Nie mają stuprocentowej pewności. Istotnie, kilkukrotnie słyszałem, że istnieje teoretyczne ryzyko.
Rozdział 1
Nasza oblężona twierdza 11
Rozdział 2
Złe myśli 20
Rozdział 3
Mademoiselle i Człowiek Szczur 36
Rozdział 4
Obsesje rozwijające się 51
Rozdział 5
Rodzina OCD 64
Rozdział 6
To dla twojego dobra 77
Rozdział 7
Obsesja Boga 87
Rozdział 8
Zwierzęta i inni krewni 100
Rozdział 9
Człowiek drugiemu przekazuje rozpacz 113
Rozdział 10
Niedościgniony mózg 127
Rozdział 11
Pomocnik tatusia 139
Rozdział 12
Widok z helikoptera 148
Rozdział 13
Niech żyje lobotomia 160
Rozdział 14
Polityka i uprzedzenie 176
Rozdział 15
Nowy wymiar 186
Rozdział 16
Ostatnie uwagi 200
Podziękowania 209
Uwagi i przypisy 211
Przypisy 213
Załącznik 1A
Informacje dla lekarza przygotowane przez OCD-UK 235
Załącznik 1B
Informacje o myślach dotyczących krzywdzenia dzieci 237
Nasza oblężona twierdza 11
Rozdział 2
Złe myśli 20
Rozdział 3
Mademoiselle i Człowiek Szczur 36
Rozdział 4
Obsesje rozwijające się 51
Rozdział 5
Rodzina OCD 64
Rozdział 6
To dla twojego dobra 77
Rozdział 7
Obsesja Boga 87
Rozdział 8
Zwierzęta i inni krewni 100
Rozdział 9
Człowiek drugiemu przekazuje rozpacz 113
Rozdział 10
Niedościgniony mózg 127
Rozdział 11
Pomocnik tatusia 139
Rozdział 12
Widok z helikoptera 148
Rozdział 13
Niech żyje lobotomia 160
Rozdział 14
Polityka i uprzedzenie 176
Rozdział 15
Nowy wymiar 186
Rozdział 16
Ostatnie uwagi 200
Podziękowania 209
Uwagi i przypisy 211
Przypisy 213
Załącznik 1A
Informacje dla lekarza przygotowane przez OCD-UK 235
Załącznik 1B
Informacje o myślach dotyczących krzywdzenia dzieci 237
Książki, które przybliżają mnie do zrozumienia doświadczeń moich klientów psychoterapii, cenię szczególnie. Tak było np. w przypadku „Byłam po drugiej stronie lustra”; Arnhild Lauveng pokazała mi, jak doświadczała (swojej) psychozy. Z kolei w „Ciemności widomej” William Styron przybliżył mi przeżywanie (swoje) depresji. Rozpoczynając lekturę „Człowieka, który nie mógł przestać” miałam podobne oczekiwania – że lepiej poznam i zrozumiem, jak może wyglądać życie osoby, której udziałem jest szereg doświadczeń określanych jako zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne. I pod tym względem nie zawiodłam się. David Adam opowiada o początkach swoich trudności, o swojej walce z chorobą, towarzyszącemu jej cierpieniu i wreszcie – o jej pokonaniu. Książka to dla autora swego rodzaju coming out – o tym, że cierpi na zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD, nerwica natręctw) wiedziało kilka osób; przy okazji napisania książki dowiedzieli się „wszyscy”.
Poza osobistym wątkiem, który był impulsem do stworzenia książki, autor oferuje znacznie więcej. Cel, jaki sobie postawił to: „(…) dokładnie przyjrzeć się natrętnym, obsesyjnym myślom, poznać mechanizmy ich działania, odkryć, skąd się biorą i czego możemy się od nich nauczyć”. W trakcie lektury dowiadujemy się czym są obsesje i kompulsje. Obsesje to powracające, natrętne myśli, impulsy lub wyobrażenia, które dotyczą jakiegoś konkretnego tematu (skażenia brudem czy zarazkami, obaw przed wyrządzeniem krzywdy, tematów tabu). Ważną cechą myśli natrętnych jest egodystoniczność, co oznacza, że sprawiają wrażenie obcych, nie-własnych, niezgodnych z pragnieniami, wartościami czy zamiarami osoby ich doświadczającej. Autor podkreśla, że obecność myśli nie oznacza chęci czy konieczności działania zgodnie z nimi (obawa przed urzeczywistnieniem myśli często jest dodatkowym źródłem lęku i obciążeniem dla osób zmagających się z myślami natrętnymi). Kompulsje natomiast to irracjonalne (dla obserwatora zewnętrznego) czynności, wielokrotnie powtarzane, doświadczane jako niedające się powstrzymać. Przykładem jest kompulsyjne mycie rąk. Kompulsje często stanowią sposób radzenia sobie z obsesjami – są jak gdyby rytuałem, który ma za zadanie odpędzać obsesyjne myśli (co też często się dzieje, niestety na krótko).
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne potrafią skutecznie utrudnić życie, pozbawić je radości, zogniskować wokół lęku i coraz to nowych sposobów unikania go. W książce poznajemy historie ludzi, którzy cierpieli na OCD (często w skrajnej, trudnej do wyobrażenia postaci, np. kobieta, która jadła ścianę, czy mężczyzna, który kompulsyjne zbieranie przedmiotów przepłacił życiem). Niestety, dowiadujemy się też, że niewiele osób doświadczających obsesji i kompulsji korzysta z pomocy (psychiatrów, psychoterapeutów), samotnie zmagając się ze swoimi cierpieniami. Doświadczenia związane z OCD są subiektywnie oceniane jako dziwaczne, co z kolei jest źródłem wstydu i powodem skrzętnego skrywania swoich trudności – zamiast szukania wsparcia. A przecież im więcej wstydu i ukrywania się, tym większe spustoszenie w relacjach z ludźmi, więcej samotności i cierpienia. Być może książka stanie się jakąś furtką, zachętą do poszukiwania pomocy? Mocno w to wierzę.
Autor prowadzi czytelnika przez różne perspektywy (ewolucyjną, rodzinną, psychodynamiczną, biologiczną, behawioralno-poznawczą) wyjaśniające powstawanie i utrzymywanie się obsesji i kompulsji oraz oferujące sposoby ich przezwyciężenia. Żałuję, że pomija perspektywę egzystencjalną i związaną z nią rolę lęku przed śmiercią w OCD, a perspektywę konstrukcjonizmu społecznego – odrzuca (sprzeciwia się stwierdzeniu, że cechy związane z OCD, np. dokładność, mogą w pewnych okolicznościach stanowić zasób). „Obsesja sprawia, że uwaga skupia się na wnętrzu i związki z ludźmi tracą wartość” – pisze David Adam. Sygnalizuje więc perspektywę interpersonalną, nie rozwija jej wprost jako jednego z podejść teoretycznych, ale daje jasno do zrozumienia, jakie znaczenie mają relacje z ludźmi w kontekście OCD (m. in. na swoim przykładzie).
W terapii zazwyczaj przyglądam się z klientami interpersonalnemu wymiarowi ich trudności, zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych również. Pytam wtedy: co nerwica natręctw robi Twoim relacjom? Jaką pełni funkcję? Co Ci zabiera? Co uniemożliwia? W czym pomaga? Może pozwala zachować bezpieczny dystans w relacjach? Może pomaga te relacje podtrzymać? Może przed czymś chroni? Te pytania mogą wydać się dziwne, jednak jako terapeutka systemowa szukam między innymi sensu, znaczenia trudności, a nie jedynie zagrzewam do walki z nimi (w myśl jednego z moich ulubionych szkoleniowych stwierdzeń: „Jeśli chcesz coś wzmocnić, zacznij to zwalczać”). Trochę to przewrotne (zaprzestanie walki ma być radzeniem sobie?), a jednak, jak się okazuje, często skuteczne w przezwyciężaniu trudności; przekonał się o tym sam autor, o czym piszę poniżej. Wracając do perspektyw teoretycznych ujętych w książce – dobrze rozumiem, że zebranie całej dostępnej wiedzy na temat OCD i ujęcie wszystkich możliwych perspektyw byłoby zadaniem karkołomnym, dlatego coś po prostu musiało zostać pominięte. I doceniam autora, za zebranie takiej ilości materiału.
Autor pisze o radzeniu sobie – nieskutecznym i skutecznym. Pokazuje, że sprawdzanie, stosowanie rytuałów, może być pomocne jedynie chwilowo, a w dłuższej perspektywie – pogłębia problem. Kluczowe wydaje się znaczenie, jakie nadajemy myślom i czynnościom. „Psychologowie wypisali dziwne myśli pacjentów z OCD i swoich >normalnych< współpracowników na kartkach, które następnie wymieszali. Nawet najbardziej doświadczeni lekarze nie potrafili rozpoznać, które myśli pochodziły ze skołatanych głów osób umysłowo chorych, a które zgłosili poważni ludzie, ich współpracownicy i znajomi”. Ten cytat pochodzi z samego początku książki i daje jasno do zrozumienia, że wszyscy doświadczamy „dziwnych” myśli. Jednak nie wszyscy nadajemy im status „dziwnych”, wyróżniających się, nie wszyscy zatrzymujemy je na dłużej i rozważamy. W tym tkwi wskazówka dotycząca skutecznego radzenia sobie z obsesjami. David Adam nazywa ją „perspektywą helikoptera” – popatrz z dystansu na swoje myśli, jak z helikoptera, z którego spoglądasz na ziemię podczas lotu. Trudno nie skojarzyć tego z postawą uważną, kiedy wsłuchujemy się w swoje emocje, myśli, potrzeby, ale z dystansu właśnie, z zaciekawieniem i z gotowością do puszczenia dotychczas nadawanych im znaczeń i ich samych. Zwrócenie się w kierunku natrętnych myśli i działań, przyglądanie się im, przeczekanie ich, niepodejmowanie działań, bycie z falą silnych emocji, przyglądanie się temu jak opada – to proponowana przez Davida Adama droga do przezwyciężenia OCD (w przeciwieństwie do walki: tłumienia myśli i podejmowania kompulsji). Tak z OCD poradził sobie sam autor książki – przyjmując nową postawę wobec własnych myśli w chwili ich wystąpienia (choć oczywiście nie było to proste i szybkie), a także, mam wrażenie, zyskując dystans poprzez napisanie książki o zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych.
Książka jest niezwykle obszerna, ogrom pracy włożonej przez autora widać gołym okiem. Często musiałam odpoczywać od lektury, bo czułam się przytłoczona przez ilość zawartych w niej informacji: przytoczonych badań, podejść teoretycznych, opisów przypadków, anegdot, historii znanych osób prawdopodobnie cierpiących na OCD, inspiracji filmowych i książkowych. Jednocześnie lektura książki była po prostu przyjemna (no, może poza mrożącymi krew w żyłach i niechlubnymi opowieściami o historii psychochirurgii – ale i one są ważne, choćby ku przestrodze) – wszystko w niej ujęte tworzy spójną całość. Oby więcej takich pozycji! Do lektury „Człowieka, który nie mógł przestać”, zapraszam psychologów, psychoterapeutów i psychiatrów, osoby, które zmagają się z obsesjami i kompulsjami, a także wszystkich żywo zainteresowanych tym tematem.
Katarzyna Rawska, O psychologii, http://opsychologii.pl/czlowiek-ktory-nie-mogl-przestac-opowiesci-o-nerwicach-natrectw.html
Poza osobistym wątkiem, który był impulsem do stworzenia książki, autor oferuje znacznie więcej. Cel, jaki sobie postawił to: „(…) dokładnie przyjrzeć się natrętnym, obsesyjnym myślom, poznać mechanizmy ich działania, odkryć, skąd się biorą i czego możemy się od nich nauczyć”. W trakcie lektury dowiadujemy się czym są obsesje i kompulsje. Obsesje to powracające, natrętne myśli, impulsy lub wyobrażenia, które dotyczą jakiegoś konkretnego tematu (skażenia brudem czy zarazkami, obaw przed wyrządzeniem krzywdy, tematów tabu). Ważną cechą myśli natrętnych jest egodystoniczność, co oznacza, że sprawiają wrażenie obcych, nie-własnych, niezgodnych z pragnieniami, wartościami czy zamiarami osoby ich doświadczającej. Autor podkreśla, że obecność myśli nie oznacza chęci czy konieczności działania zgodnie z nimi (obawa przed urzeczywistnieniem myśli często jest dodatkowym źródłem lęku i obciążeniem dla osób zmagających się z myślami natrętnymi). Kompulsje natomiast to irracjonalne (dla obserwatora zewnętrznego) czynności, wielokrotnie powtarzane, doświadczane jako niedające się powstrzymać. Przykładem jest kompulsyjne mycie rąk. Kompulsje często stanowią sposób radzenia sobie z obsesjami – są jak gdyby rytuałem, który ma za zadanie odpędzać obsesyjne myśli (co też często się dzieje, niestety na krótko).
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne potrafią skutecznie utrudnić życie, pozbawić je radości, zogniskować wokół lęku i coraz to nowych sposobów unikania go. W książce poznajemy historie ludzi, którzy cierpieli na OCD (często w skrajnej, trudnej do wyobrażenia postaci, np. kobieta, która jadła ścianę, czy mężczyzna, który kompulsyjne zbieranie przedmiotów przepłacił życiem). Niestety, dowiadujemy się też, że niewiele osób doświadczających obsesji i kompulsji korzysta z pomocy (psychiatrów, psychoterapeutów), samotnie zmagając się ze swoimi cierpieniami. Doświadczenia związane z OCD są subiektywnie oceniane jako dziwaczne, co z kolei jest źródłem wstydu i powodem skrzętnego skrywania swoich trudności – zamiast szukania wsparcia. A przecież im więcej wstydu i ukrywania się, tym większe spustoszenie w relacjach z ludźmi, więcej samotności i cierpienia. Być może książka stanie się jakąś furtką, zachętą do poszukiwania pomocy? Mocno w to wierzę.
Autor prowadzi czytelnika przez różne perspektywy (ewolucyjną, rodzinną, psychodynamiczną, biologiczną, behawioralno-poznawczą) wyjaśniające powstawanie i utrzymywanie się obsesji i kompulsji oraz oferujące sposoby ich przezwyciężenia. Żałuję, że pomija perspektywę egzystencjalną i związaną z nią rolę lęku przed śmiercią w OCD, a perspektywę konstrukcjonizmu społecznego – odrzuca (sprzeciwia się stwierdzeniu, że cechy związane z OCD, np. dokładność, mogą w pewnych okolicznościach stanowić zasób). „Obsesja sprawia, że uwaga skupia się na wnętrzu i związki z ludźmi tracą wartość” – pisze David Adam. Sygnalizuje więc perspektywę interpersonalną, nie rozwija jej wprost jako jednego z podejść teoretycznych, ale daje jasno do zrozumienia, jakie znaczenie mają relacje z ludźmi w kontekście OCD (m. in. na swoim przykładzie).
W terapii zazwyczaj przyglądam się z klientami interpersonalnemu wymiarowi ich trudności, zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych również. Pytam wtedy: co nerwica natręctw robi Twoim relacjom? Jaką pełni funkcję? Co Ci zabiera? Co uniemożliwia? W czym pomaga? Może pozwala zachować bezpieczny dystans w relacjach? Może pomaga te relacje podtrzymać? Może przed czymś chroni? Te pytania mogą wydać się dziwne, jednak jako terapeutka systemowa szukam między innymi sensu, znaczenia trudności, a nie jedynie zagrzewam do walki z nimi (w myśl jednego z moich ulubionych szkoleniowych stwierdzeń: „Jeśli chcesz coś wzmocnić, zacznij to zwalczać”). Trochę to przewrotne (zaprzestanie walki ma być radzeniem sobie?), a jednak, jak się okazuje, często skuteczne w przezwyciężaniu trudności; przekonał się o tym sam autor, o czym piszę poniżej. Wracając do perspektyw teoretycznych ujętych w książce – dobrze rozumiem, że zebranie całej dostępnej wiedzy na temat OCD i ujęcie wszystkich możliwych perspektyw byłoby zadaniem karkołomnym, dlatego coś po prostu musiało zostać pominięte. I doceniam autora, za zebranie takiej ilości materiału.
Autor pisze o radzeniu sobie – nieskutecznym i skutecznym. Pokazuje, że sprawdzanie, stosowanie rytuałów, może być pomocne jedynie chwilowo, a w dłuższej perspektywie – pogłębia problem. Kluczowe wydaje się znaczenie, jakie nadajemy myślom i czynnościom. „Psychologowie wypisali dziwne myśli pacjentów z OCD i swoich >normalnych< współpracowników na kartkach, które następnie wymieszali. Nawet najbardziej doświadczeni lekarze nie potrafili rozpoznać, które myśli pochodziły ze skołatanych głów osób umysłowo chorych, a które zgłosili poważni ludzie, ich współpracownicy i znajomi”. Ten cytat pochodzi z samego początku książki i daje jasno do zrozumienia, że wszyscy doświadczamy „dziwnych” myśli. Jednak nie wszyscy nadajemy im status „dziwnych”, wyróżniających się, nie wszyscy zatrzymujemy je na dłużej i rozważamy. W tym tkwi wskazówka dotycząca skutecznego radzenia sobie z obsesjami. David Adam nazywa ją „perspektywą helikoptera” – popatrz z dystansu na swoje myśli, jak z helikoptera, z którego spoglądasz na ziemię podczas lotu. Trudno nie skojarzyć tego z postawą uważną, kiedy wsłuchujemy się w swoje emocje, myśli, potrzeby, ale z dystansu właśnie, z zaciekawieniem i z gotowością do puszczenia dotychczas nadawanych im znaczeń i ich samych. Zwrócenie się w kierunku natrętnych myśli i działań, przyglądanie się im, przeczekanie ich, niepodejmowanie działań, bycie z falą silnych emocji, przyglądanie się temu jak opada – to proponowana przez Davida Adama droga do przezwyciężenia OCD (w przeciwieństwie do walki: tłumienia myśli i podejmowania kompulsji). Tak z OCD poradził sobie sam autor książki – przyjmując nową postawę wobec własnych myśli w chwili ich wystąpienia (choć oczywiście nie było to proste i szybkie), a także, mam wrażenie, zyskując dystans poprzez napisanie książki o zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych.
Książka jest niezwykle obszerna, ogrom pracy włożonej przez autora widać gołym okiem. Często musiałam odpoczywać od lektury, bo czułam się przytłoczona przez ilość zawartych w niej informacji: przytoczonych badań, podejść teoretycznych, opisów przypadków, anegdot, historii znanych osób prawdopodobnie cierpiących na OCD, inspiracji filmowych i książkowych. Jednocześnie lektura książki była po prostu przyjemna (no, może poza mrożącymi krew w żyłach i niechlubnymi opowieściami o historii psychochirurgii – ale i one są ważne, choćby ku przestrodze) – wszystko w niej ujęte tworzy spójną całość. Oby więcej takich pozycji! Do lektury „Człowieka, który nie mógł przestać”, zapraszam psychologów, psychoterapeutów i psychiatrów, osoby, które zmagają się z obsesjami i kompulsjami, a także wszystkich żywo zainteresowanych tym tematem.
Katarzyna Rawska, O psychologii, http://opsychologii.pl/czlowiek-ktory-nie-mogl-przestac-opowiesci-o-nerwicach-natrectw.html
SPIS TREŚCI
Rozdział 1
Nasza oblężona twierdza 11
Rozdział 2
Złe myśli 20
Rozdział 3
Mademoiselle i Człowiek Szczur 36
Rozdział 4
Obsesje rozwijające się 51
Rozdział 5
Rodzina OCD 64
Rozdział 6
To dla twojego dobra 77
Rozdział 7
Obsesja Boga 87
Rozdział 8
Zwierzęta i inni krewni 100
Rozdział 9
Człowiek drugiemu przekazuje rozpacz 113
Rozdział 10
Niedościgniony mózg 127
Rozdział 11
Pomocnik tatusia 139
Rozdział 12
Widok z helikoptera 148
Rozdział 13
Niech żyje lobotomia 160
Rozdział 14
Polityka i uprzedzenie 176
Rozdział 15
Nowy wymiar 186
Rozdział 16
Ostatnie uwagi 200
Podziękowania 209
Uwagi i przypisy 211
Przypisy 213
Załącznik 1A
Informacje dla lekarza przygotowane przez OCD-UK 235
Załącznik 1B
Informacje o myślach dotyczących krzywdzenia dzieci 237
Nasza oblężona twierdza 11
Rozdział 2
Złe myśli 20
Rozdział 3
Mademoiselle i Człowiek Szczur 36
Rozdział 4
Obsesje rozwijające się 51
Rozdział 5
Rodzina OCD 64
Rozdział 6
To dla twojego dobra 77
Rozdział 7
Obsesja Boga 87
Rozdział 8
Zwierzęta i inni krewni 100
Rozdział 9
Człowiek drugiemu przekazuje rozpacz 113
Rozdział 10
Niedościgniony mózg 127
Rozdział 11
Pomocnik tatusia 139
Rozdział 12
Widok z helikoptera 148
Rozdział 13
Niech żyje lobotomia 160
Rozdział 14
Polityka i uprzedzenie 176
Rozdział 15
Nowy wymiar 186
Rozdział 16
Ostatnie uwagi 200
Podziękowania 209
Uwagi i przypisy 211
Przypisy 213
Załącznik 1A
Informacje dla lekarza przygotowane przez OCD-UK 235
Załącznik 1B
Informacje o myślach dotyczących krzywdzenia dzieci 237
Wybierz rozdziały:
Wartość zamówienia:
0.00 zł