SPIS TREŚCI
Wstęp 7
Rozdział I. Wyjaśnienie podstawowych pojęć 9
1.1. Etniczność i grupa etniczna 9
1.2. Mniejszość 20
1.3. Marginalizacja i wykluczenie 22
1.4. Etniczna mobilizacja 24
1.5. Metody badawcze 27
Rozdział II. Historia Romów w Europie ze szczególnym uwzględnieniem Polski, Słowacji i Węgier 31
2.1. Hipotezy, teorie i fakty o etnogenezie Romów 32
2.2. Dzieje Romów w Europie od XV do XIX wieku 38
2.2.1. Pojawienie się Romów w Europie – od pokutników i niewolników do ustaw antycygańskich 38
2.2.2. Węgry 40
2.2.3. Polska 43
2.2.4. Słowacja 45
2.3. Romowie w Polsce, na Węgrzech i Słowacji w XX wieku – od I wojny światowej do transformacji ustrojowej po upadku komunizmu 46
2.3.1. Ustawy rasowe i Holokaust Romów i Sinti 48
2.3.2. Sytuacja Romów w latach 1945–1989 w wybranych krajach 54
2.3.2.1. Węgry 54
2.3.2.2. Słowacja 57
2.3.2.3. Polska 60
2.4. Kultura Romów 63
Rozdział III. Romowie w krajach członkowskich Unii Europejskiej – od „Starej Unii” do pierwszego rozszerzenia UE w XXI wieku 71
3.1. Status społeczno-ekonomiczny Romów w krajach członkowskich UE do 2004 roku 71
3.2. Romowie na Węgrzech, w Polsce i na Słowacji w latach 1989–2004 – od transformacji do integracji europejskiej 78
3.2.1. Węgry 78
3.2.2. Słowacja 91
3.2.3. Polska 102
3.3. Romowie a przebieg negocjacji akcesyjnych z wybranymi krajami – kandydatami do członkostwa w Unii Europejskiej i przystąpienie tych krajów 1 maja 2004 roku do tej organizacji 113
3.4. Status społeczno-demografi czny Romów w krajach członkowskich UE po 2004 roku ze szczególnym uwzględnieniem Polski, Słowacji i Węgier 117
Rozdział IV. Działania Unii Europejskiej wpływające na proces etnicznej mobilizacji Romów w Europie ze szczególnym uwzględnieniem Polski, Węgier i Słowacji 125
4.1. Ochrona mniejszości narodowych i etnicznych oraz prawodawstwo antydyskryminacyjne w polityce Unii Europejskiej 127
4.1.1. Wybrane akty prawa międzynarodowego dotyczące ochrony mniejszości narodowych i etnicznych 127
4.1.2. Romowie w dokumentach i działaniach ONZ, RE i KBWE/OBWE 133
4.1.3. Mniejszości narodowe i etniczne w dokumentach i działaniach Unii Europejskiej, ze szczególnym uwzględnieniem problematyki antydyskryminacji 136
4.1.4. Romowie w dokumentach Unii Europejskiej 144
4.2. Programy i fundusze Unii Europejskiej na rzecz społeczności romskiej w Europie 152
4.3. Stwarzane przez UE możliwości aktywnego i efektywnego reprezentowania interesów ludności romskiej 161
Rozdział V. Przejawy etnicznej mobilizacji Romów w wybranych krajach do 2004 roku 169
5.1. Działalność liderów i organizacji romskich na forum międzynarodowym oraz na Węgrzech, w Polsce i na Słowacji przed przystąpieniem tych krajów do UE 169
5.1.1. Organizacje romskie na poziomie międzynarodowym i europejskim 169
5.1.2. Działalność liderów i organizacji romskich w Polsce, na Słowacji i na Węgrzech do 2004 roku 176
5.2. Przyczyny i przebieg procesu etnicznej mobilizacji Romów w opiniach badaczy 187
Rozdział VI. Przejawy etnicznej mobilizacji Romów w Polsce, na Węgrzech i na Słowacji w ramach UE i praktyczna rola tej organizacji w tym procesie – opinie liderów i działaczy romskich 203
6.1. Założenia i przebieg badań terenowych oraz krótka charakterystyka badanych 204
6.2. Sytuacja społeczno-ekonomiczna i prawna Romów 206
6.3. Współpraca instytucjonalna – władze państw i organizacje pozarządowe 212
6.4. Przystąpienie do UE – sytuacja Romów, polityka wobec mniejszości po akcesji oraz poziom integracji wewnątrzgrupowej i ze społeczeństwem większościowym w wybranych krajach 219
6.5. Działania UE wpływające na proces etnicznej mobilizacji – ochrona prawna i instrumenty finansowe, wiedza i doświadczenia respondentów 224
6.6. Reprezentacja Romów na forum UE i możliwości lobbingu romskiego 234
6.7. Charakterystyka lidera romskiego, pojęcie tożsamości romskiej oraz proces etnicznej mobilizacji i wpływ UE na ten proces – interpretacja 239
6.8. Wnioski 253
Wnioski końcowe 257
Wybrana bibliografia 261
Spis wykresów, tabel i rysunków 283