Rozprawa doktorska pt. Stille Perturbationen. (Kon)Figurationen der Instabilitäten im Schaffen Judith Hermanns (Ciche perturbacje. Kreacje i konfiguracje niestabilności w twórczości Judith Hermann) poświęcona jest krótkiej prozie współczesnej niemieckiej autorki Judith Hermann (ur. 1970), reprezentującej nurt „Fräuleinwunder”. Teksty Hermann skupiają się na charakterystycznych dla jej pokolenia problemach egzystencjalnych. Na korpus pracy składają się cztery tomy opowiadań: Sommerhaus, später (1998), Nichts als Gespenster (2003), Alice (2009) i Lettipark (2016). W monografii wykorzystano teorię systemów społecznych niemieckiego socjologa Niklasa Luhmanna, który w centrum swojej refleksji umieszcza eksponowane również w tekstach Hermann zjawisko „komunikacji”. W kategoriach socjologicznych rozważane są zaburzenia komunikacji międzyludzkiej we współczesnym niestabilnym świecie. Szczególna uwaga poświęcona jest kwestii, jak na (kon)figuracje wpływają perturbacje, czyli dodatkowe czynniki zaburzające już i tak niestabilne relacje, takie jak choroba, utrata i inne. Dotychczasowe badania nad współczesną literaturą uwzględniają taką tematykę jedynie marginalnie. Stosowane przez Judith Hermann strategie minimalizmu przyczyniają się do kreowania literackich portretów zagubionych we współczesności bohaterów.
* * *
Doctoral dissertation entitled Stille Perturbationen. (Kon)Figurationen der Instabilitäten im Schaffen Judith Hermanns (Silent perturbations. Creations and configurations of instability in Judith Hermann’s work) is devoted to the short prose of contemporary German author Judith Hermann (b. 1970), representing the “Fräuleinwunder” current. Hermann’s texts focus on existential issues characteristic of her generation. The body of work consists of four volumes of short stories: Sommerhaus, später (1998), Nichts als Gespenster (2003), Alice (2009) and Lettipark (2016). The work draws on the social systems theory of the German sociologist Niklas Luhmann, who places the phenomenon of ‘communication’, also exposed in Hermann’s texts, at the centre of his reflection. In sociological terms, the disruption of human communication in today’s unstable world is considered. Particular attention is given to the question of how (con)figurations are affected by perturbations, i.e. additional factors that disrupt already unstable relationships, such as illness, loss and others. To date, research on contemporary literature only marginally considers such topics. Judith Hermann’s use of minimalist strategies contributes to the creation of literary portraits of characters lost in modernity.
Fragmenty recenzji
Rozważania zaprezentowane w monografii odznaczają się interdyscyplinarnością, a także – ze względu na przeprowadzane analizy porównawcze utworów – intertekstualnością. Ten kierunek przeprowadzonych badań należy uznać za szczególnie ważny, ponieważ pozwala na ukazywanie twórczości Hermann poza klasycznymi kontekstami refleksji literaturoznawczej. Takie podejście umożliwia również wpisywanie ustaleń z konkretnego materiału literackiego w szeroką dyskusję nad charakterem współczesnego, nowoczesnego literaturoznawstwa. Pani Beata Gorycka sprawnie prowadzi czytelnika/czytelniczkę od problemu do problemu w logicznym układzie przyczyna-skutek, zachowuje cały czas logiczny przebieg dyskursu, klarowność argumentacji i wnioskowania, a co najważniejsze – obiektywizm badawczy. Warte podkreślenia są jej refleksje na tematy genologiczne, celne spostrzeżenia z zakresu antropologii kulturowej oraz rozważania stricte aksjologiczne. Szczególnie trzecia część monografii jest interesująca. To egzemplifikacja prawdziwie rzetelnej deskrypcji literaturoznawczej i merytorycznego podejścia do tytułowej problematyki uważnej metodolożki i badaczki Kurzgeschichten, która konsekwentnie operuje współczesnym interdyscyplinarnym instrumentarium badawczym, skrzętnie wykorzystuje dorobek poetyki opisowej, autopoietyki Niklasa Luhmanna, odwołuje się do różnych form i poziomów kreacji świata przedstawionego analizowanych przez siebie krótkich form prozatorskich. […]
Kompozycja monografii odzwierciedla zborny tok rozumowania Autorki, konsekwentnie realizującej założenia zróżnicowanych metodologii; mamy bowiem do czynienia z metodami: biograficzną, hermeneutyczną (w niektórych fragmentach argumentacji przybiera ona postać fenomenologii hermeneutycznej), atrybutywną, komparatystyczną. Poziom metodologiczny prezentowanej pracy umożliwił dyskursywne odniesienie się do kryteriów wartościowania protagonistów prozy. Hermann. Doświadczenie „tu i teraz” skutków globalizacji i glokalizacji, holistyczny cel ludzkiej egzystencji realizuje się konkretnie wtedy, kiedy człowiek działa w sposób prawdziwie autonomiczny i odnajduje właściwe sobie miejsce i status w życiu społecznym, szczelinach kultury, jaką w mniejszym lub większym stopniu tworzy. Ostatecznym bowiem dążeniem każdej kultury jest jakość ludzkiej egzystencji przejawiająca się w wolności człowieka, a nie określona suma poznania. Stąd widoczna w tekście monografii eksploracja wszystkich możliwych wyznaczników poetyki niezdecydowania (vide Günter Blamberger, Poetik der Unentschiedenheit. Zum Beispiel Judith Hermanns Prosa): osobowości, działania w społeczności, uczuć, miłości, życia instynktownego, detali sensytywnych, pierwiastka metafizycznego. W postawie badawczej Autorki dostrzec można głęboki humanizm, myślenie w przestrzeni aksjologicznej – podobne przekonaniu Platona, że człowiek czyni źle przez nieznajomość dobra lub przez błąd w rozumowaniu albo przez słabość, ale nie przez ambiwalencję odczuć, wewnętrzną złość, gdyż prawo jego godności stanowi dążenie do pełni bytu.
* * *
Die in der Monographie angestellten Überlegungen kennzeichnen sich durch Interdisziplinarität und, aufgrund der vergleichenden Analyse der Werke, auch durch Intertextualität. Dieser Forschungsrichtung kommt besondere Bedeutung zu, ermöglicht sie es doch, Hermanns Werk außerhalb der klassischen Kontexte der literarischen Reflexion zu zeigen. Mit diesem Ansatz gelingt es der Autorin zudem, die Erkenntnisse aus dem spezifischen literarischen Material in einen breiten Diskussionszusammenhang über das Wesen der zeitgenössischen Neueren Literaturwissenschaft zu stellen. Beata Gorycka führt in einer kausalen Kette gekonnt von Problem zu Problem, wobei sie stets einem logischen Diskursverlauf, der Klarheit der Argumentation und der Schlussfolgerungen und insbesondere der Objektivität der Forschung verpflichtet bleibt. Hervorzuheben sind darüber hinaus ihre Überlegungen zu genologischen Fragen, treffende Beobachtungen zur Kulturanthropologie und Überlegungen zu stricte axiologischen Erwägungen. Besonders aufschlussreich ist der dritte Teil der Monographie, wo sich die Autorin durch ihren gründlichen literarisch-deskriptiven und inhaltlichen Ansatz als sorgfältige Methodikerin und Forscherin von Kurzgeschichten ausweist, die das zeitgenössische interdisziplinäre Forschungsinstrumentarium konsequent handhabt, wobei sie sich die Errungenschaften der deskriptiven Poetik und Niklas Luhmanns Autopoetik redlich zunutze macht und auf die verschiedenen Formen und Kreationsebenen der in den von ihr analysierten Kurzprosaformen dargestellten Welt verweist. […]
Der Aufbau der Monographie spiegelt die kohärente Argumentation der Autorin wider, die die Annahmen verschiedener Methodologien konsequent verwirklicht, wobei u. a. biographische, hermeneutische (in einigen Teilen der Argumentation nimmt sie die Form der hermeneutischen Phänomenologie an), attributive und komparative Methoden Verwendung finden. Die methodische Ebene der präsentierten Arbeit ermöglichte eine diskursive Bezugnahme auf die Bewertungskriterien der Protagonisten in J. Hermanns Prosa. Im Erleben der „Hier und Jetzt“-Effekte von Globalisierung und Glokalisierung wird die ganzheitliche Bestimmung der menschlichen Existenz konkret verwirklicht, wenn der Einzelne wahrhaft autonom handelt und seinen eigenen Platz und Status im Leben der Gesellschaft findet, in den Zwischenräumen der von ihm in geringerem oder höherem Maße geschaffenen Kultur. Denn das letztendliche Bestreben jeder Kultur ist die Qualität der menschlichen Existenz, die sich in der Freiheit des Einzelnen manifestiert, und nicht eine bestimmte Summe von Erkenntnissen. Daraus ergibt sich die im Text der Monographie sichtbare Erkundung aller möglichen Determinanten der Poetik der Unentschiedenheit (vgl. Günter Blamberger, Poetik der Unentschiedenheit: Zum Beispiel Judith Hermanns Prosa): der Persönlichkeit, des Handelns in Gemeinschaft, der Gefühle, der Liebe, des instinktiven Lebens, der sinnlichen Details sowie des metaphysischen Elements. In der Forschungshaltung der Autorin lässt sich ein tiefgreifender Humanismus ausmachen, ein Denken in einem axiologischen Raum – ähnlich der Überzeugung Platons, dass der Mensch aus Unkenntnis des Guten oder durch einen Denkfehler oder aber durch Schwäche, nicht aber aufgrund ambivalenter Gefühle, aus innerem Zorn Böses tut, denn das Gesetz seiner Würde ist das Streben nach der Fülle des Seins.
dr hab. Zbigniew Trzaskowski, prof. UK