Zrozumieć kulturę popularną
Przekład: Katarzyna Sawicka
Seria: Cultura
Opis książki
Nie wyobrażam sobie jakiekolwiek kursu dotyczącego kultury popularnej, czy szerzej – socjologii kultury, antropologii współczesności, medioznawstwa, w którego sylabusach nie pojawiłaby się ta książka. Będzie ona z pewnością przydatna również osobom studiującym nauki polityczne i dziennikarstwo, bo zawarte w niej koncepcje władzy i sposobu funkcjonowania oraz statusy mediów nie straciły na aktualności, a niektóre jej wątki dopiero wraz z rozwojem internetu stały się prawdziwie doniosłe.
John Fiske nadaje całkowicie nowy wymiar badaniom nad takimi wytworami kultury, jak jeansy, centra handlowe, brukowce i teleturnieje telewizyjne. Wprowadza rozróżnienie między kulturą masową („produktami” kulturalnymi wprowadzanymi na rynek przez uprzemysłowione społeczeństwo) a kulturą popularną, która przejawia się w sposobach wykorzystania, nadużywania i niszczenia owych produktów przez człowieka, nadającego im własne znaczenia i komunikaty.
Książka przedstawia całkowicie oryginalne ujęcie znaczenia, jakie dla praktykowania kultury ma bycie popularną. Kultury popularnej nie narzuca się człowiekowi – to on sam jest jej twórcą. Jej znaczenie i przyjemność, którą z niej czerpiemy, stanowią odbicie naszych gustów i zainteresowań. Autor obala mit bezmyślnego masowego odbiorcy, w zamian przedstawiając teorię, że kultura popularna rozwija się w tak wielu kierunkach właśnie dlatego, że ów odbiorca odznacza się o wiele większą świadomością, niż się powszechnie sądzi.
POLECANE KSIĄŻKI
NOWOŚCI
Człowiek, samorząd i państwo wobec zagrożeń zabytków w trakcie pokoju i w czasie wojny
( Oprawa miękka )
Jak trauma i poczucie bezpieczeństwa wpływają na nasze życie
( Oprawa miękka ze skrzydełkami )
Zrozumieć kulturę popularną
Tego dnia, kiedy zadałem pytanie o dżinsy, ze 125 moich studentów 118 miało je na sobie. Pozostała przewrotna siódemka, choć akurat ubrana w co innego, również posiadała je w swoich szafach. Zastanawiam się, czy jakikolwiek inny wytwór kultury – film, program telewizyjny, płyta, szminka – mógłby być bardziej popularny. Choć wiele osób miało T-shirty, nie nosiło ich już tak często. Być może studenci nie stanowią próby reprezentatywnej dla całej populacji, jednak dżinsy są tak samo popularne wśród przedstawicieli tej samej grupy wiekowej, którzy nie studiują, i tylko nieznacznie mniej rozpowszechnione wśród nieco starszych członków społeczeństwa. Tak wiec dżinsy wydają się równie odpowiednie do rozpoczęcia książki o kulturze popularnej, jak każdy inny temat.
Na początek zapomnijmy o ich funkcjonalności, jako że ma ona niewiele wspólnego z kulturą, rozumianą raczej w kategoriach znaczeń, przyjemności czy tożsamości niż wydajności. Nie ulega wątpliwości, ze dżinsy są niezwykle praktyczną częścią garderoby - są wygodne, wytrzymałe, czasem tanie i nie pociągają za sobą "kosztów utrzymania"; zresztą to samo można powiedzieć o mundurze polowym. Chociaż funkcjonalność leży u podstaw popularności dżinsów, wcale tej popularności nie wyjaśnia; nie tłumaczy, dlaczego ten rodzaj spodni wykazuje szczególną zdolność do wymykania się wszelkim kategoriom społecznym, jakie znamy: osoby, która nosi dżinsy, nie da się sklasyfikować pod względem żadnej z głównych kategorii społecznych, jak płeć, klasa, rasa, wiek, narodowość, religia czy wykształcenie. Moglibyśmy stwierdzić, ze dżinsy mają dwie docelowe grupy społeczne - młodzież i robotników. Jednak powinniśmy postrzegać te grupy raczej jako kategorie semiotyczne niż socjologiczne, tj. jako ośrodki znaczeń, a nie kategorie społeczne. Tak wiec dyrektor w średnim wieku odziany w dżinsy, koszący w niedzielę trawnik wokół swego podmiejskiego domu, utożsamia się raczej z młodzieńczym wigorem i potrzebą działania, jak i z mitycznym szacunkiem dla wysiłku fizycznego niż z pracą biurową, bardziej kojarzącą się z jego wiekiem. Przekonanie, ze praca fizyczna jest poniekąd bardziej uczciwa niż spekulacje i manipulacje biznesowe, na stale wrosło w tożsamość narodu, którego powstanie datuje się jedynie na kilka pokoleń wstecz; co znamienne, takie przekonanie jest szczególnie rozpowszechnione wśród samych biznesmenów-spekulantów.
Moi studenci nie są próbą reprezentatywną dla całej populacji, ponieważ w większości nalezą do grupy białych, młodych i wykształconych osób, w związku z czym znaczenia, jakie nadają dżinsom, nie mogą dotyczyć innych grup społecznych. Reprezentatywny jest jednak sam proces tworzenia i komunikowania znaczeń, nawet jeśli powstałe w jego wyniku znaczenia nie są typowe dla ogółu.
Na zajęciach poprosiłem studentów, aby napisali, czym są dla nich dżinsy; później pokrótce omówiliśmy ich spostrzeżenia. Nie było wielkim zaskoczeniem, że przy tak mało zróżnicowanej grupie udało nam się opracować względnie spójną sieć znaczeń, które skupiały się wokół kilku centralnych punktów. Dzięki temu, ze owe zbitki znaczeniowe łączyły się z sobą, czasem bardzo ściśle, a czasem wykluczając się, każdy student zyskał szansę wskazania własnych powiązań semiotycznych, czyli stworzenia indywidualnych znaczeń mieszczących się we wspólnej siatce.
Okazało się, że jedna z tych zbitek znaczeniowych wykazywała w istocie cechy integrowania zbiorowości, tj. zaprzeczała różnicom społecznym. Studenci określali bowiem dżinsy jako strój swobodny, niezwiązany z żadną klasą ani z płcią, odpowiedni zarówno w mieście, jak i na wsi. Noszenie dżinsów oznaczało zatem dla nich wyzwolenie się z ograniczeń w zachowaniu i tożsamości, które narzucają ludziom kategorie społeczne. Najczęściej powtarzanym przymiotnikiem było słowo "wolny"; z reguły oznaczało ono "być wolnym, aby być sobą".
W artykule opublikowanym 20 marca 1988 roku w ,,New York Times" pewien psycholog zauważył, że ów brak rozróżnień (klasowych, płciowych itd.) nie tyle wywołuje poczucie wolności, poczucie bycia sobą, ile raczej obdarza wolnością, która pozwala ukryć samego siebie. Dzięki dżinsom osoba, która je nosi, może uniknąć wyrażania własnego nastroju czy emocji, które skrywają się za fasadą zwyczajności. Dżinsy, przynajmniej pod względem psychologicznym, nabierają zatem cech represywnych. Ta druga strona "wolności" nie uwidoczniła się w opiniach moich studentów. Wydaje się, że tego rodzaju rozumowanie jest typowym wyjaśnianiem psychoanalitycznym ponieważ skupia się bardziej na jednostce niż na społeczeństwie i na zachowaniach patologicznych bardziej niż na normalnych. Tymczasem ubiór niesie z sobą raczej znaczenia społeczne, niż wyraża osobiste uczucia czy nastroje.
Wstęp
Rozdział 1: Cała Ameryka nosi jeansyBibliografia
Rozdział 2: Towary a kultura
Rozdział 3: Przyjemności produktywne
Rozdział 4: Ordynarna cielesność i przyjemności jarmarczne
Rozdział 5: Teksty popularne
Rozdział 6: Różnicowanie popularne
Rozdział 7: Polityka
O autorze
Indeks
Nowe popularne
Czy noszenie dżinsów jest znakiem indywidualizmu? Nie będzie przesadą, gdy stwierdzę, że każda osoba, czytająca ten tekst, ma przynajmniej jedną parę dżinsów. Być może ma je nawet na sobie. Czy oznacza to, że wszyscy zostaliśmy utowarowieni? Że staliśmy się ofiarami reklamy i rynku kapitalistycznego, a wszelka indywidualność zaginęła? Wprost przeciwnie – twierdzi John Fiske, autor „Zrozumieć kulturę popularną”, najnowszego opracowania dotyczącego kultury popularnej – może to być właśnie znakiem naszego indywidualizmu! Każdy z nas nosi dżinsy inaczej – podwija nogawki, drze, ucina, niszczy, zestawia z innymi elementami odzieży, a przede wszystkim wybiera taką interpretację własnego wyglądu, jaka mu najbardziej pasuje. I tak dżinsy mogą być oznaką indywidualności lub wspólnoty, seksualności lub seksualnego niezróżnicowania, pracy lub odpoczynku itd. „Chociaż kapitalizm kwitnie już od dwustu lat, podporządkowane subkultury istnieją nadal”, a „ich członkowie ciągle wymyślają coraz to nowe sposoby na podarcie swoich dżinsów”. Kultura popularna jest bowiem sztuką wykorzystywania tego, co nam daje system.
Kto ogląda reklamy? W tej kwestii, przeciwnie niż w przypadku noszenia/posiadania dżinsów, większość czytelników stwierdzi, że reklam nie ogląda. Kto zatem jest ich odbiorcą? Inni, ale nie ja. Fiske twierdzi, że w czasach kapitalizmu każdy jest konsumentem, co nie oznacza, że od razu stajemy się bezbronnymi ofiarami systemu. Reklama, jak i każda inna forma wywierania wpływu, nie jest odporna na działalność wywrotową, unikanie i opór. Parodie reklam, które krążą w sieci, są dowodem pewnej sprzeczności, tkwiącej w kulturze popularnej – sprzeciwiamy się systemowi za pomocą narzędzi, które z niego czerpiemy. Protestując przeciwko reklamom, stajemy się ich odbiorcami. Jednak współczesny konsument odznacza się o wiele większą świadomością niż uważano do tej pory.
Kto tak naprawdę wygrał Big Brothera? Czy ktoś pamięta, jak się nazywał pierwszy zwycięzca polskiej edycji słynnego programu? Ale z pewnością każdy pamięta Gulczasa oraz słynną kwestię „Gulczas, a jak myślisz?”. Fiske doskonale pokazuje mechanizmy rynkowe, które rządzą naszą przyjemnością. Autor „Zrozumieć kulturę popularną” pokazuje, że uczestnicy wszelkiego typu teleturniejów, programów na żywo, talk shows dostarczają radości widzom nie tylko poprzez zachowania regulaminowe, wielkie talenty i poprawne odpowiedzi. Często to „przegrani”, których zachowania, sprzeczne z oczekiwaniami, a więc dominującą ideologią, zostają nagrodzone sympatią publiczności i stają się bohaterami sieci. „Tak więc formy, jakie może przyjmować plaisir, będą oscylowały między reakcyjnością a wywrotowością”.
Czy Masłowska jest wysoka czy… popularna? Fiske podtrzymuje konieczność rozróżnienia na kulturę wysoką i kulturę popularną (co obecnie jest kwestią dyskusyjną), ale kryteria, wedle których to czyni, są – moim zdaniem – najsłabszą częścią jego wywodu. Kultura wysoka bowiem – zdaniem autora – jest domeną estetyki wyznawanej przez burżuazję, dla której „jakość” jest kategorią uniwersalizującą typowe wartości tej klasy w celu podtrzymania ideologicznej hegemonii nad warstwami niższymi. Kultura popularna zaś to domena walki z tą hegemonią, gry intertekstualnej i nieskończonego horyzontu odczytań, wykraczającego poza burżuazyjny kanon. Reasumując – pierwsza to narzucony wzorzec odbioru możliwy tylko dla garstki wybrańców, a druga – swobodna ekspresja, właściwa naturze ludzkiej. Mam jednak wrażenie, że świadomość estetyczna Fiske’go albo zatrzymała się w XIX wieku, albo w szkole podstawowej, kiedy pytania „co autor miał na myśli” były częścią obowiązkowego nauczania. Przecież to właśnie kultura wysoka dokonała zabójstwa na instytucji autora, jednego sensu i obowiązującej prawdy. To pisarze tacy, jak Borges i Cortazar, a nie Grochola czy Steel, rozpętali żywioł intertekstualnej gry. To Warhol i surrealiści zabawili się kosztem kultury wysokiej oraz wprowadzili pisuar do galerii. Wreszcie to kultura wysoka odsłoniła ideologiczne podłoże samej siebie a także dowartościowała kulturę masową.
Czy po przeczytaniu książki Fiske’go uda nam się zrozumieć kulturę popularną? W kolejnych rozdziałach możemy się dowiedzieć, dlaczego Mr. T nosi łańcuchy, „Fight Club” jest symbolem współczesnej kultury i wiele innych ciekawych rzeczy. I gdyby książka Fiske’go ograniczyła się do tekstów analitycznych, traktujących o wybranych dziedzinach i zjawiskach kultury (jak to było w książce „Reading the Popular”) śmiało poleciłabym ją wszystkim. Jednak w książce „Zrozumieć kulturę popularną” autor przechodzi od interpretacji do teorii. Korzystając z wielu narzędzi, opracowanych na gruncie innych teorii przez Foucalta, Pierre’a Bourdieu, Barthesa i innych, popełnia wiele błędów, dokonuje nieprzekonujących uproszczeń, a przede wszystkim ogranicza temat do (neo)marksistowskiej walki klas. Bardzo to ostatnio popularne…
Zrozumieć kulturę popularną
SPIS TREŚCI
Wstęp
Rozdział 1: Cała Ameryka nosi jeansyBibliografia
Rozdział 2: Towary a kultura
Rozdział 3: Przyjemności produktywne
Rozdział 4: Ordynarna cielesność i przyjemności jarmarczne
Rozdział 5: Teksty popularne
Rozdział 6: Różnicowanie popularne
Rozdział 7: Polityka
O autorze
Indeks
Wybierz rozdziały:
Wartość zamówienia:
0.00 zł