Spis treści

Wstęp   9
Stan badań   13
Baza materiałowa   20
Metoda badawcza   21

I. O życiu kobiet na Rusi  23
1. Kobieta w okresie pogańskim (Powieść minionych lat)  23
2. Kobieta w okresie chrześcijańskim  28
2.1. Prawa kobiety i jej pozycja w staroruskiej rodzinie (Ustaw Jarosława)   29
2.1.1. Warunki zawarcia małżeństwa  31
2.1.2. Warunki rozwiązania małżeństwa, rozwód  32
2.1.3. Pozycja kobiety w małżeństwie 34
2.2. Specyfika pozycji kobiet Nowogrodu i Pskowa (gramoty brzozowe)   36
2.3. Kobieta w okresie niewoli mongolskiej (literatura „o złych żonach”)  41
2.4. System teremowy i Domostroj  44

II. Główne tendencje w przemianach kulturowych w drugiej połowie XVII i na początku XVIII wieku  53
1. I faza europeizacji Rosji  53
1.1. Kontakty państwa moskiewskiego z Zachodem  53
1.2. Bojarowa Morozowa: w obronie starych obyczajów  59
1.3. Carówna Zofi a: obalenie systemu teremowego  65
1.4. Siedemnastowieczne projekty reform  74
2. II faza europeizacji Rosji. Rola Piotra I  76
2.1. Obyczaje   76
2.2. Oświata i literatura    79
2.3. Natalia Dołgorukaja – kobieta początku XVIII stulecia  83
III. Literatura jako świadectwo życia szlachcianki  91
1. Rola pamiętnikarstwa i epistolografii  91
1.1. Pamiętnik jako gatunek literacki  91
1.2. Początki rozwoju pamiętnikarstwa  95
1.3. Motywy pisania pamiętników  98
1.4. Pamiętnik jako źródło informacji  100
1.5. Prawdomówność pamiętników  103
1.6. List i jego odmiany   107
2. Wychowanie i wykształcenie instytutowe  113
2.1. Początki wychowania instytutowego w Rosji  113
2.2. Rzeczywistość instytutowa  115
2.2.1. Porządek instytutowy  115
2.2.2. Dyscyplina instytutowa  118
2.2.3. Obyczaje instytutowe  120
2.2.4. System kształcenia  122
2.2.5. Przyjaźń, stosunek wychowanek do rodziny oraz kierownictwa  124
2.3. Analiza zachowań wychowanek instytutów  126
2.3.1. Zaburzenia natury emocjonalnej  127
2.3.2. Zaburzenia natury umysłowej  129
2.3.3. Zaburzenia natury społecznej  131
3. Wychowanie i wykształcenie domowe  133
3.1. Rola mamki, niani i guwernantki w procesie wychowania szlachcianki   133
3.2. Rola matki w procesie wychowania i edukacji szlachcianki  137
3.3. Wychowanie i edukacja stołecznej szlachcianki  139
3.3.1. Język francuski kontra język rosyjski  143
3.3.2. Kobieta czytelniczka  147
3.4. Wychowanie i edukacja prowincjonalnej szlachcianki  149
4. Małżeństwo i rozwód   156
4.1. Wybór narzeczonego: wola i zgoda rodziców  157
4.2. Małżeństwo wbrew woli rodziców  160
4.3. Warunki zawarcia małżeństwa  161
4.3.1. Wiek zamążpójścia  161
4.3.2. Stanowy charakter małżeństwa  165
4.4. Ceremonia ślubu    166
4.5. Filary małżeństwa   168
4.6. Warunki i zasady udzielania rozwodów  169

IV. Szlachcianka w teatrze życia codziennego  177
1. Kultura balu   177
1.1. Ewolucja balu i jego wewnętrzna organizacja  177
1.2. Teatralizacja szlacheckiego balu  184
1.3. Szlachcianka w Tabeli rang  192
1.4. Bal – między przyjemnością a męczącym obowiązkiem  196
2. Nowe tendencje w rosyjskiej modzie XVIII i początku XIX wieku  198
2.1. Strój szlachcianki w XVIII i na początku XIX wieku  198
2.2. Kosmetyki   210
2.3. Metody rozpowszechniania mody  211

V. Portret idealnej szlachcianki oczami Mikołaja Gogola   215
1. Anna Wielgorska   216
2. Aleksandra Smirnowa-Rosset  221

Zakończenie   229
Bibliografia   239