Tematyczny podział słownictwa współczesnego języka polskiego
Teoria, praktyka, leksykografia
Liczba stron: 336
Format: 15,8x23,5cm
Rok wydania: 2019
Data premiery: 06.03.2019
Data wydania e-booka: 22.01.2021
Opis książki
Niniejsza publikacja stanowi rzetelne opracowanie językoznawcze z zakresu leksykografii dotyczące klasyfikacji tematycznej polskiego słownictwa współczesnego na tle innych polskich i europejskich hierarchizacji. Barbara Batko-Tokarz jest twórcą najnowszej tematycznej klasyfikacji współczesnego słownictwa zastosowanej w elektronicznym Wielkim słowniku języka polskiego PAN. Przedmiotem niniejszej książki są teoretyczne i praktyczne problemy podziału tematycznego słownictwa współczesnej polszczyzny wykorzystanego w tym ważnym opracowaniu leksykograficznym.
Monografię otwiera obszerny wstęp, w którym opisano perspektywę badawczą przyjętą w pracy, a także scharakteryzowano polskie słowniki tematyczne na tle słowiańskiej i zachodnioeuropejskiej leksykografii tematycznej oraz zaprezentowano terminologię stosowaną w europejskich i polskich słownikach o strukturze hierarchicznej. Stanowi on bardzo dobre wprowadzenie do zagadnień leksykograficznych przedstawionych w kolejnych partiach rozprawy. Pierwsza część książki to rzetelna, całościowa charakterystyka różnorodnych klasyfikacji tematycznych słownictwa występujących w polskich oraz europejskich słownikach i innych pracach powstających od starożytności do początku XXI wieku. Druga, zasadnicza część pokazuje autorski schemat klasyfikacyjny. Barbara Batko-Tokarz dokonała krytycznego przeglądu systemów klasyfikacyjnych mogących posłużyć teoretycznie do realizacji tego zadania i na tym tle przedstawiła podstawowe decyzje dotyczące charakteru i kształtu opracowanego przez siebie systemu klasyfikacyjnego. Następnie zaprezentowała zawartość poszczególnych 7 sfer tematycznych, a w ich obrębie 45 pól tematycznych i 205 podpól.
W zakończeniu autorka podsumowała swoje analizy, zwracając uwagę na to, że podziały tematyczne słownictwa są funkcjonalne z perspektywy glottodydaktycznej, a także wartościowe dla rodzimego użytkownika języka, który chciałby poszerzyć lub odświeżyć swój zasób leksykalny. Jestem przekonana, że wydana drukiem propozycja klasyfikacji tematycznej słownictwa współczesnego języka polskiego z pewnością te funkcje spełni w sposób znaczący.
Z recenzji dr hab. Bożeny Sieradzkiej-Baziur, prof. IJP PAN i AIK
Dr Barbara Batko-Tokarz jest adiunktem na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jej zainteresowania naukowe skupione są wokół przeobrażeń współczesnej polszczyzny, zagadnień poprawności językowej, a także leksykologii i leksykografii, w tym zwłaszcza słowników z różnych wieków i innych opracowań naukowych wykorzystujących porządek tematyczny. Przy projekcie Wielkiego słownika języka polskiego PAN pracuje od 2007 roku. Od samego początku zajmuje się w nim klasyfikacją tematyczną. Autorka monografii Perswazja w dyskursie sejmowym (2008), współautorka pracy zespołowej Powiedziane po krakowsku. Słownik regionalizmów krakowskich (2017).
ISBN: 978-83-233-4554-1
e-ISBN (pdf): 978-83-233-9906-3
Kraj pochodzenia producenta: Polska
Otwarty Dostęp
Wszystkie prawa zastrzeżone. Otwarty dostęp na dozwolony w ramach ustawowego zakresu dozwolonego użytku utworów chronionych.
POLECANE KSIĄŻKI
46,90
zł
37,52
zł
NOWOŚCI
slide 6 to 9 of 20
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne. Wydanie drugie
( Oprawa miękka ze skrzydełkami )
55,99
zł
44,79
zł
Tematyczny podział słownictwa współczesnego języka polskiego
Teoria, praktyka, leksykografia
SPIS TREŚCI
WSTĘP
1. Tematyka książki i perspektywa badawcza przyjęta w pracy 11
2. Stan polskiej i europejskiej leksykografii tematycznej – wprowadzenie . 15
2.1. Polska a słowiańska leksykografia tematyczna na tle leksykografii europejskiej 15
2.2. Jakość debaty naukowej o słownikach tematycznych w leksykografii polskiej i europejskiej 18
3. Terminologia stosowana w różnych słownikach o strukturze hierarchicznej 21
3.1. Leksykografia europejska 21
3.1.1. Tezaurus 22
3.1.2. Słownik tematyczny, pojęciowy, rzeczowy i ideograficzny 23
3.1.3. Słownik analogiczny i słownik ideologiczny 27
3.2. Leksykografia polska 28
3.2.1. Tezaurus 29
3.2.2. Słownik tematyczny, pojęciowy, rzeczowy i ideograficzny 30
3.3. Wybór terminu najbardziej użytecznego na potrzeby tej pracy 31
CZĘŚĆ I. WYKORZYSTANIE KLASYFIKACJI TEMATYCZNEJ W SŁOWNIKACH I INNYCH PRACACH POLSKICH NA PRZESTRZENI WIEKÓW
Rozdział 1. Słowniki tematyczne na przestrzeni wieków (od starożytności do połowy XX wieku) 35
1.1. Rola słowników tematycznych w historii leksykografii europejskiej 35
1.1.1. Starożytność . 36
1.1.2. Średniowiecze, renesans i epoki późniejsze 37
1.2. Najstarsze słowniki na ziemiach polskich . 39
1.2.1. Piętnastowieczne słowniki rękopiśmienne 40
1.2.2. Polska leksykografia tematyczna XVI wieku 41
1.2.2.1. Słowniki Murmeliusza i Mymera 41
1.2.2.2. Słowarz 43
1.2.2.3. Nomenclator Artomiusza 43
1.2.3. Polska leksykografia tematyczna od XVII do połowy XX wieku 44
1.2.3.1. Wokabularze ryskie . 45
1.2.3.2. Siedemnasto-, osiemnasto- i dziewiętnastowieczne dzieła w układzie tematycznym 46
1.2.3.3. Polska leksykografia tematyczna pierwszej połowy XX wieku 47
Rozdział 2. Tematyczne podziały słownictwa w polskiej leksykografii współczesnej (od połowy XX wieku do początku wieku XXI) 51
2.1. Podziały tematyczne słownictwa zróżnicowanego terytorialnie 52
2.1.1. Gwarowe słowniki tematyczne 53
2.1.2. Opracowywane projekty i postulaty w leksykografii gwarowej odwołujące się do układu tematycznego 55
2.1.3. Klasyfikacja tematyczna słownictwa gwarowego w różnych opracowaniach naukowych i kwestionariuszach gwarowych 57
2.1.4. Podziały tematyczne słownictwa regionalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
2.2. Podziały tematyczne słownictwa różnych odmian językowych . . . . . . . . . . . . 59
2.2.1. Badania niesłownikowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
2.2.2. Słowniki tematyczne poszczególnych odmian językowych . . . . . . . . . 60
2.2.3. Indeksy tematyczne w ułożonych alfabetycznie słownikach
odmian językowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
2.3. Słowniki frazeologiczne oraz słowniki idiomów i przysłów stosujące
podział tematyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
2.4. Współczesne tematyczne słowniki pedagogiczne w kontekście
wykorzystania układu tematycznego w nauczaniu języka polskiego jako
obcego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
2.4.1. Dwujęzyczne słowniki tematyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
2.4.2. Jednojęzyczne słowniki tematyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
2.4.3. Słowniki obrazkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
2.5. Słowniki współczesne na materiale historycznym stosujące układ
tematyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
2.5.1. Leksykografia angielska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
2.5.2. Leksykografia polska w kontekście innych prac badawczych
leksyki historycznej stosujących porządek tematyczny . . . . . . . . . . . . 82
2.6. Tezaurusy XXI wieku – wordnety i inne komputerowe projekty
leksykograficzne stosujące porządek semantyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Spis treści 7
2.6.1. Nadrzędna struktura tego typu projektów – kategorie
semantyczne (domeny) i ontologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
2.6.2. Inne komputerowe projekty onomazjologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
2.7. Leksykografia tematyczna w obliczu przemian leksykografii początku
XXI wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Rozdział 3. Teoretyczne zagadnienia związane z tematyczną
klasyfikacją słownictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
3.1. Źródła inspiracji współczesnej polskiej leksykografii tematycznej
i innych opracowań językoznawczych wykorzystujących tematyczny
układ słownictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
3.1.1. Klasyfikacje F. Dornseiffa i P.M. Rogeta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
3.1.2. Klasyfikacja R. Halliga i W. von Wartburga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
3.1.3. Klasyfikacje V.V. Morkovkina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
3.1.4. Koncepcja słownictwa tematycznego Z. Cygal-Krupy
i W. Miodunki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
3.1.5. Klasyfikacja tematyczna A. Markowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
3.2. Różne cele tematycznych klasyfikacji słownictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
3.2.1. Klasyfikacje służące celom dydaktycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
3.2.2. Układ tematyczny jako odbicie struktury ludzkiego umysłu
odzwierciedlający zawarty w nim model rzeczywistości i pytanie
o jego uniwersalność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
3.2.3. Układ tematyczny służący badaniu odpowiednich grup
słownictwa i odzwierciedlający zawarty w nich obraz świata . . . . . . . 111
3.3. Zalety i wady układu tematycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
3.3.1. Układ tematyczny – ułatwienie dla autorów, uatrakcyjnienie
dla użytkowników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
3.3.2. Podział tematyczny – orientacja w liczebności, kompletności
określonych grup słownictwa; klasyfikacja tematyczna a badania
frekwencyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
3.3.3. Podział tematyczny – badania porównawcze wskazujące na
przeobrażenia określonych grup słownictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
3.3.4. Wady układu tematycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
3.3.5. Indeks jako sposób zniwelowania wad układu tematycznego . . . . . . . 122
3.4. Sposób ułożenia materiału językowego w słownikach i klasyfikacjach
tematycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
8 Spis treści
CZĘŚĆ II. KONCEPCJA PODZIAŁU TEMATYCZNEGO SŁOWNICTWA
WSPÓŁCZESNEJ POLSZCZYZNY
Rozdział 1. Podstawowe założenia koncepcji klasyfikacji tematycznej
słownictwa dla słownika współczesnej polszczyzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
1.1. Zasady klasyfikowania artykułów hasłowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
1.2. Słownictwo objęte klasyfikacją tematyczną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
1.2.1. Słownictwo autosemantyczne i synsemantyczne a klasyfikacja
tematyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
1.2.2. Typy haseł słownikowych poddanych klasyfikacji tematycznej
w prezentowanej koncepcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
1.2.3. Atematyczność jako kategoria możliwa do przypisania
wybranym jednostkom, które teoretycznie podlegają klasyfikacji
tematycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
1.3. Schemat tematyczny dla słownictwa współczesnej polszczyzny –
krytyczny przegląd schematów mogących służyć takiej klasyfikacji . . . . . . . . 149
1.4. Podstawowe decyzje dotyczące charakteru i kształtu schematu
stworzonego dla klasyfikacji tematycznej współczesnej polszczyzny . . . . . . . 155
1.4.1. Sposób konstruowania schematu klasyfikacyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . 156
1.4.2. Typ budowy schematu klasyfikacyjnego, liczba poziomów i ich
nazwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
1.4.3. Liczba nadrzędnych sfer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
1.4.4. Sposób spojrzenia na rzeczywistość ujawniający się w schemacie
klasyfikacyjnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
1.5. Prezentacja podziału tematycznego stworzonego w celu klasyfikacji
słownictwa współczesnego języka polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
Rozdział 2. Opis poszczególnych sfer, pól i podpól prezentowanego schematu
klasyfikacyjnego w perspektywie porównawczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
2.0. Opis człowieka jako jednostki – wprowadzenie do opisu pierwszych
dwóch sfer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
2.1. Sfera I. CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
2.1.1. Pole 1. Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
2.1.2. Pole 2. Bieg życia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
2.1.3. Pole 3. Pielęgnacja ciała . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
2.1.4. Pole 4. Choroby i ich leczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
2.1.5. Pole 5. Określenia fizyczności człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
2.2. Sfera II. CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
2.2.1. Pole 6. Stany psychiczne człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
2.2.2. Pole 7. Usposobienie człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
2.2.3. Pole 8. Ocena i wartościowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Spis treści 9
2.2.4. Pole 9. Działalność intelektualna człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
2.2.5. Pole 10. Działalność artystyczna człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
2.2.6. Pole 11. Relacje międzyludzkie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
2.3. Sfera III. CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
2.3.1. Pole 12. Rodzina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
2.3.2. Pole 13. Najbliższe środowisko życia człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
2.3.3. Pole 14. Ubranie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
2.3.4. Pole 15. Jedzenie i jego przygotowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
2.3.5. Pole 16. Czas wolny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
2.3.6. Pole 17. Sport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
2.3.7. Pole 18. Praca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
2.4. Sfera IV. CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
2.4.1. Pole 19. Funkcjonowanie państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
2.4.2. Pole 20. Przynależność i podział terytorialny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
2.4.3. Pole 21. Wojsko i wojna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
2.4.4. Pole 22. Prawo i łamanie prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
2.4.5. Pole 23. Zasady współżycia społecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
2.4.6. Pole 24. Język . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
2.4.7. Pole 25. Tradycja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
2.4.8. Pole 26. Religia – Kościół . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
2.4.9. Pole 27. Edukacja i oświata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
2.4.10. Pole 28. Środki masowego przekazu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
2.4.11. Pole 29. Biznes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
2.4.12. Pole 30. Finanse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
2.5. Sfera V. CZŁOWIEK I TECHNIKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
2.5.1. Pole 31. Budownictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
2.5.2. Pole 32. Komunikacja na odległość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
2.5.3. Pole 33. Urządzenia i maszyny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
2.5.4. Pole 34. Przemysł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
2.5.5. Pole 35. Energia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
2.5.6. Pole 36. Transport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
2.6. Sfera VI. CZŁOWIEK I PRZYRODA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
2.6.1. Pole 37. Niebo i wszechświat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
2.6.2. Pole 38. Pogoda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
2.6.3. Pole 39. Ziemia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
2.6.4. Świat roślin i zwierząt – wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
2.6.5. Pole 40. Świat roślin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
2.6.6. Pole 41. Świat zwierząt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
2.7. Sfera VII. KATEGORIE FIZYCZNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
2.7.1. Pole 42. Cechy i właściwości materii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
2.7.2. Pole 43. Cechy i właściwości przestrzeni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
10 Spis treści
2.7.3. Pole 44. Cechy i właściwości czasu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
2.7.4. Pole 45. Ilość, liczby, liczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
Rozdział 3. Metoda klasyfikacji tematycznej haseł słownikowych . . . . . . . . . . . . . . . 277
3.1. Stosunek pomiędzy klasyfikacją a poszczególnymi elementami artykułu
hasłowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
3.1.1. Klasyfikacja tematyczna a definicja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
3.1.2. Klasyfikacja tematyczna a kolokacje i cytaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
3.1.3. Klasyfikacja tematyczna a kwalifikatory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
3.2. Liczba zaklasyfikowań tematycznych w kontekście refleksji
o wieloznaczności klasyfikowanych jednostek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
3.3. Hasła z polisemią regularną a klasyfikacja tematyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
PODSUMOWANIE – ZAWARTOŚĆ PRACY I NAJWAŻNIEJSZE ZAŁOŻENIA
PREZENTOWANEJ KONCEPCJI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Bibliografia 307
Załączniki. Polska leksykografia tematyczna na przestrzeni wieków 325
Spis tabel 331
Tabele prezentujące podział tematyczny dla słownictwa współczesnego języka polskiego 331
Tabele opisujące wybrane podpola tematyczne prezentowanego w pracy schematu klasyfikacyjnego dla słownictwa współczesnego języka polskiego . 331
Tabele zbierające przywoływane w pracy polskie słowniki stosujące układ tematyczny . 332
Summary 333
1. Tematyka książki i perspektywa badawcza przyjęta w pracy 11
2. Stan polskiej i europejskiej leksykografii tematycznej – wprowadzenie . 15
2.1. Polska a słowiańska leksykografia tematyczna na tle leksykografii europejskiej 15
2.2. Jakość debaty naukowej o słownikach tematycznych w leksykografii polskiej i europejskiej 18
3. Terminologia stosowana w różnych słownikach o strukturze hierarchicznej 21
3.1. Leksykografia europejska 21
3.1.1. Tezaurus 22
3.1.2. Słownik tematyczny, pojęciowy, rzeczowy i ideograficzny 23
3.1.3. Słownik analogiczny i słownik ideologiczny 27
3.2. Leksykografia polska 28
3.2.1. Tezaurus 29
3.2.2. Słownik tematyczny, pojęciowy, rzeczowy i ideograficzny 30
3.3. Wybór terminu najbardziej użytecznego na potrzeby tej pracy 31
CZĘŚĆ I. WYKORZYSTANIE KLASYFIKACJI TEMATYCZNEJ W SŁOWNIKACH I INNYCH PRACACH POLSKICH NA PRZESTRZENI WIEKÓW
Rozdział 1. Słowniki tematyczne na przestrzeni wieków (od starożytności do połowy XX wieku) 35
1.1. Rola słowników tematycznych w historii leksykografii europejskiej 35
1.1.1. Starożytność . 36
1.1.2. Średniowiecze, renesans i epoki późniejsze 37
1.2. Najstarsze słowniki na ziemiach polskich . 39
1.2.1. Piętnastowieczne słowniki rękopiśmienne 40
1.2.2. Polska leksykografia tematyczna XVI wieku 41
1.2.2.1. Słowniki Murmeliusza i Mymera 41
1.2.2.2. Słowarz 43
1.2.2.3. Nomenclator Artomiusza 43
1.2.3. Polska leksykografia tematyczna od XVII do połowy XX wieku 44
1.2.3.1. Wokabularze ryskie . 45
1.2.3.2. Siedemnasto-, osiemnasto- i dziewiętnastowieczne dzieła w układzie tematycznym 46
1.2.3.3. Polska leksykografia tematyczna pierwszej połowy XX wieku 47
Rozdział 2. Tematyczne podziały słownictwa w polskiej leksykografii współczesnej (od połowy XX wieku do początku wieku XXI) 51
2.1. Podziały tematyczne słownictwa zróżnicowanego terytorialnie 52
2.1.1. Gwarowe słowniki tematyczne 53
2.1.2. Opracowywane projekty i postulaty w leksykografii gwarowej odwołujące się do układu tematycznego 55
2.1.3. Klasyfikacja tematyczna słownictwa gwarowego w różnych opracowaniach naukowych i kwestionariuszach gwarowych 57
2.1.4. Podziały tematyczne słownictwa regionalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
2.2. Podziały tematyczne słownictwa różnych odmian językowych . . . . . . . . . . . . 59
2.2.1. Badania niesłownikowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
2.2.2. Słowniki tematyczne poszczególnych odmian językowych . . . . . . . . . 60
2.2.3. Indeksy tematyczne w ułożonych alfabetycznie słownikach
odmian językowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
2.3. Słowniki frazeologiczne oraz słowniki idiomów i przysłów stosujące
podział tematyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
2.4. Współczesne tematyczne słowniki pedagogiczne w kontekście
wykorzystania układu tematycznego w nauczaniu języka polskiego jako
obcego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
2.4.1. Dwujęzyczne słowniki tematyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
2.4.2. Jednojęzyczne słowniki tematyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
2.4.3. Słowniki obrazkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
2.5. Słowniki współczesne na materiale historycznym stosujące układ
tematyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
2.5.1. Leksykografia angielska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
2.5.2. Leksykografia polska w kontekście innych prac badawczych
leksyki historycznej stosujących porządek tematyczny . . . . . . . . . . . . 82
2.6. Tezaurusy XXI wieku – wordnety i inne komputerowe projekty
leksykograficzne stosujące porządek semantyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Spis treści 7
2.6.1. Nadrzędna struktura tego typu projektów – kategorie
semantyczne (domeny) i ontologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
2.6.2. Inne komputerowe projekty onomazjologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
2.7. Leksykografia tematyczna w obliczu przemian leksykografii początku
XXI wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Rozdział 3. Teoretyczne zagadnienia związane z tematyczną
klasyfikacją słownictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
3.1. Źródła inspiracji współczesnej polskiej leksykografii tematycznej
i innych opracowań językoznawczych wykorzystujących tematyczny
układ słownictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
3.1.1. Klasyfikacje F. Dornseiffa i P.M. Rogeta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
3.1.2. Klasyfikacja R. Halliga i W. von Wartburga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
3.1.3. Klasyfikacje V.V. Morkovkina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
3.1.4. Koncepcja słownictwa tematycznego Z. Cygal-Krupy
i W. Miodunki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
3.1.5. Klasyfikacja tematyczna A. Markowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
3.2. Różne cele tematycznych klasyfikacji słownictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
3.2.1. Klasyfikacje służące celom dydaktycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
3.2.2. Układ tematyczny jako odbicie struktury ludzkiego umysłu
odzwierciedlający zawarty w nim model rzeczywistości i pytanie
o jego uniwersalność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
3.2.3. Układ tematyczny służący badaniu odpowiednich grup
słownictwa i odzwierciedlający zawarty w nich obraz świata . . . . . . . 111
3.3. Zalety i wady układu tematycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
3.3.1. Układ tematyczny – ułatwienie dla autorów, uatrakcyjnienie
dla użytkowników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
3.3.2. Podział tematyczny – orientacja w liczebności, kompletności
określonych grup słownictwa; klasyfikacja tematyczna a badania
frekwencyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
3.3.3. Podział tematyczny – badania porównawcze wskazujące na
przeobrażenia określonych grup słownictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
3.3.4. Wady układu tematycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
3.3.5. Indeks jako sposób zniwelowania wad układu tematycznego . . . . . . . 122
3.4. Sposób ułożenia materiału językowego w słownikach i klasyfikacjach
tematycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
8 Spis treści
CZĘŚĆ II. KONCEPCJA PODZIAŁU TEMATYCZNEGO SŁOWNICTWA
WSPÓŁCZESNEJ POLSZCZYZNY
Rozdział 1. Podstawowe założenia koncepcji klasyfikacji tematycznej
słownictwa dla słownika współczesnej polszczyzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
1.1. Zasady klasyfikowania artykułów hasłowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
1.2. Słownictwo objęte klasyfikacją tematyczną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
1.2.1. Słownictwo autosemantyczne i synsemantyczne a klasyfikacja
tematyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
1.2.2. Typy haseł słownikowych poddanych klasyfikacji tematycznej
w prezentowanej koncepcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
1.2.3. Atematyczność jako kategoria możliwa do przypisania
wybranym jednostkom, które teoretycznie podlegają klasyfikacji
tematycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
1.3. Schemat tematyczny dla słownictwa współczesnej polszczyzny –
krytyczny przegląd schematów mogących służyć takiej klasyfikacji . . . . . . . . 149
1.4. Podstawowe decyzje dotyczące charakteru i kształtu schematu
stworzonego dla klasyfikacji tematycznej współczesnej polszczyzny . . . . . . . 155
1.4.1. Sposób konstruowania schematu klasyfikacyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . 156
1.4.2. Typ budowy schematu klasyfikacyjnego, liczba poziomów i ich
nazwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
1.4.3. Liczba nadrzędnych sfer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
1.4.4. Sposób spojrzenia na rzeczywistość ujawniający się w schemacie
klasyfikacyjnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
1.5. Prezentacja podziału tematycznego stworzonego w celu klasyfikacji
słownictwa współczesnego języka polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
Rozdział 2. Opis poszczególnych sfer, pól i podpól prezentowanego schematu
klasyfikacyjnego w perspektywie porównawczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
2.0. Opis człowieka jako jednostki – wprowadzenie do opisu pierwszych
dwóch sfer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
2.1. Sfera I. CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
2.1.1. Pole 1. Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
2.1.2. Pole 2. Bieg życia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
2.1.3. Pole 3. Pielęgnacja ciała . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
2.1.4. Pole 4. Choroby i ich leczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
2.1.5. Pole 5. Określenia fizyczności człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
2.2. Sfera II. CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
2.2.1. Pole 6. Stany psychiczne człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
2.2.2. Pole 7. Usposobienie człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
2.2.3. Pole 8. Ocena i wartościowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Spis treści 9
2.2.4. Pole 9. Działalność intelektualna człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
2.2.5. Pole 10. Działalność artystyczna człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
2.2.6. Pole 11. Relacje międzyludzkie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
2.3. Sfera III. CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
2.3.1. Pole 12. Rodzina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
2.3.2. Pole 13. Najbliższe środowisko życia człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
2.3.3. Pole 14. Ubranie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
2.3.4. Pole 15. Jedzenie i jego przygotowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
2.3.5. Pole 16. Czas wolny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
2.3.6. Pole 17. Sport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
2.3.7. Pole 18. Praca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
2.4. Sfera IV. CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
2.4.1. Pole 19. Funkcjonowanie państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
2.4.2. Pole 20. Przynależność i podział terytorialny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
2.4.3. Pole 21. Wojsko i wojna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
2.4.4. Pole 22. Prawo i łamanie prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
2.4.5. Pole 23. Zasady współżycia społecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
2.4.6. Pole 24. Język . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
2.4.7. Pole 25. Tradycja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
2.4.8. Pole 26. Religia – Kościół . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
2.4.9. Pole 27. Edukacja i oświata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
2.4.10. Pole 28. Środki masowego przekazu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
2.4.11. Pole 29. Biznes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
2.4.12. Pole 30. Finanse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
2.5. Sfera V. CZŁOWIEK I TECHNIKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
2.5.1. Pole 31. Budownictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
2.5.2. Pole 32. Komunikacja na odległość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
2.5.3. Pole 33. Urządzenia i maszyny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
2.5.4. Pole 34. Przemysł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
2.5.5. Pole 35. Energia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
2.5.6. Pole 36. Transport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
2.6. Sfera VI. CZŁOWIEK I PRZYRODA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
2.6.1. Pole 37. Niebo i wszechświat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
2.6.2. Pole 38. Pogoda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
2.6.3. Pole 39. Ziemia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
2.6.4. Świat roślin i zwierząt – wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
2.6.5. Pole 40. Świat roślin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
2.6.6. Pole 41. Świat zwierząt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
2.7. Sfera VII. KATEGORIE FIZYCZNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
2.7.1. Pole 42. Cechy i właściwości materii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
2.7.2. Pole 43. Cechy i właściwości przestrzeni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
10 Spis treści
2.7.3. Pole 44. Cechy i właściwości czasu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
2.7.4. Pole 45. Ilość, liczby, liczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
Rozdział 3. Metoda klasyfikacji tematycznej haseł słownikowych . . . . . . . . . . . . . . . 277
3.1. Stosunek pomiędzy klasyfikacją a poszczególnymi elementami artykułu
hasłowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
3.1.1. Klasyfikacja tematyczna a definicja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
3.1.2. Klasyfikacja tematyczna a kolokacje i cytaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
3.1.3. Klasyfikacja tematyczna a kwalifikatory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
3.2. Liczba zaklasyfikowań tematycznych w kontekście refleksji
o wieloznaczności klasyfikowanych jednostek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
3.3. Hasła z polisemią regularną a klasyfikacja tematyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
PODSUMOWANIE – ZAWARTOŚĆ PRACY I NAJWAŻNIEJSZE ZAŁOŻENIA
PREZENTOWANEJ KONCEPCJI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Bibliografia 307
Załączniki. Polska leksykografia tematyczna na przestrzeni wieków 325
Spis tabel 331
Tabele prezentujące podział tematyczny dla słownictwa współczesnego języka polskiego 331
Tabele opisujące wybrane podpola tematyczne prezentowanego w pracy schematu klasyfikacyjnego dla słownictwa współczesnego języka polskiego . 331
Tabele zbierające przywoływane w pracy polskie słowniki stosujące układ tematyczny . 332
Summary 333
Tematyczny podział słownictwa współczesnego języka polskiego
Teoria, praktyka, leksykografia
SPIS TREŚCI
WSTĘP
1. Tematyka książki i perspektywa badawcza przyjęta w pracy 11
2. Stan polskiej i europejskiej leksykografii tematycznej – wprowadzenie . 15
2.1. Polska a słowiańska leksykografia tematyczna na tle leksykografii europejskiej 15
2.2. Jakość debaty naukowej o słownikach tematycznych w leksykografii polskiej i europejskiej 18
3. Terminologia stosowana w różnych słownikach o strukturze hierarchicznej 21
3.1. Leksykografia europejska 21
3.1.1. Tezaurus 22
3.1.2. Słownik tematyczny, pojęciowy, rzeczowy i ideograficzny 23
3.1.3. Słownik analogiczny i słownik ideologiczny 27
3.2. Leksykografia polska 28
3.2.1. Tezaurus 29
3.2.2. Słownik tematyczny, pojęciowy, rzeczowy i ideograficzny 30
3.3. Wybór terminu najbardziej użytecznego na potrzeby tej pracy 31
CZĘŚĆ I. WYKORZYSTANIE KLASYFIKACJI TEMATYCZNEJ W SŁOWNIKACH I INNYCH PRACACH POLSKICH NA PRZESTRZENI WIEKÓW
Rozdział 1. Słowniki tematyczne na przestrzeni wieków (od starożytności do połowy XX wieku) 35
1.1. Rola słowników tematycznych w historii leksykografii europejskiej 35
1.1.1. Starożytność . 36
1.1.2. Średniowiecze, renesans i epoki późniejsze 37
1.2. Najstarsze słowniki na ziemiach polskich . 39
1.2.1. Piętnastowieczne słowniki rękopiśmienne 40
1.2.2. Polska leksykografia tematyczna XVI wieku 41
1.2.2.1. Słowniki Murmeliusza i Mymera 41
1.2.2.2. Słowarz 43
1.2.2.3. Nomenclator Artomiusza 43
1.2.3. Polska leksykografia tematyczna od XVII do połowy XX wieku 44
1.2.3.1. Wokabularze ryskie . 45
1.2.3.2. Siedemnasto-, osiemnasto- i dziewiętnastowieczne dzieła w układzie tematycznym 46
1.2.3.3. Polska leksykografia tematyczna pierwszej połowy XX wieku 47
Rozdział 2. Tematyczne podziały słownictwa w polskiej leksykografii współczesnej (od połowy XX wieku do początku wieku XXI) 51
2.1. Podziały tematyczne słownictwa zróżnicowanego terytorialnie 52
2.1.1. Gwarowe słowniki tematyczne 53
2.1.2. Opracowywane projekty i postulaty w leksykografii gwarowej odwołujące się do układu tematycznego 55
2.1.3. Klasyfikacja tematyczna słownictwa gwarowego w różnych opracowaniach naukowych i kwestionariuszach gwarowych 57
2.1.4. Podziały tematyczne słownictwa regionalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
2.2. Podziały tematyczne słownictwa różnych odmian językowych . . . . . . . . . . . . 59
2.2.1. Badania niesłownikowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
2.2.2. Słowniki tematyczne poszczególnych odmian językowych . . . . . . . . . 60
2.2.3. Indeksy tematyczne w ułożonych alfabetycznie słownikach
odmian językowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
2.3. Słowniki frazeologiczne oraz słowniki idiomów i przysłów stosujące
podział tematyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
2.4. Współczesne tematyczne słowniki pedagogiczne w kontekście
wykorzystania układu tematycznego w nauczaniu języka polskiego jako
obcego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
2.4.1. Dwujęzyczne słowniki tematyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
2.4.2. Jednojęzyczne słowniki tematyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
2.4.3. Słowniki obrazkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
2.5. Słowniki współczesne na materiale historycznym stosujące układ
tematyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
2.5.1. Leksykografia angielska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
2.5.2. Leksykografia polska w kontekście innych prac badawczych
leksyki historycznej stosujących porządek tematyczny . . . . . . . . . . . . 82
2.6. Tezaurusy XXI wieku – wordnety i inne komputerowe projekty
leksykograficzne stosujące porządek semantyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Spis treści 7
2.6.1. Nadrzędna struktura tego typu projektów – kategorie
semantyczne (domeny) i ontologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
2.6.2. Inne komputerowe projekty onomazjologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
2.7. Leksykografia tematyczna w obliczu przemian leksykografii początku
XXI wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Rozdział 3. Teoretyczne zagadnienia związane z tematyczną
klasyfikacją słownictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
3.1. Źródła inspiracji współczesnej polskiej leksykografii tematycznej
i innych opracowań językoznawczych wykorzystujących tematyczny
układ słownictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
3.1.1. Klasyfikacje F. Dornseiffa i P.M. Rogeta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
3.1.2. Klasyfikacja R. Halliga i W. von Wartburga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
3.1.3. Klasyfikacje V.V. Morkovkina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
3.1.4. Koncepcja słownictwa tematycznego Z. Cygal-Krupy
i W. Miodunki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
3.1.5. Klasyfikacja tematyczna A. Markowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
3.2. Różne cele tematycznych klasyfikacji słownictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
3.2.1. Klasyfikacje służące celom dydaktycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
3.2.2. Układ tematyczny jako odbicie struktury ludzkiego umysłu
odzwierciedlający zawarty w nim model rzeczywistości i pytanie
o jego uniwersalność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
3.2.3. Układ tematyczny służący badaniu odpowiednich grup
słownictwa i odzwierciedlający zawarty w nich obraz świata . . . . . . . 111
3.3. Zalety i wady układu tematycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
3.3.1. Układ tematyczny – ułatwienie dla autorów, uatrakcyjnienie
dla użytkowników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
3.3.2. Podział tematyczny – orientacja w liczebności, kompletności
określonych grup słownictwa; klasyfikacja tematyczna a badania
frekwencyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
3.3.3. Podział tematyczny – badania porównawcze wskazujące na
przeobrażenia określonych grup słownictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
3.3.4. Wady układu tematycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
3.3.5. Indeks jako sposób zniwelowania wad układu tematycznego . . . . . . . 122
3.4. Sposób ułożenia materiału językowego w słownikach i klasyfikacjach
tematycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
8 Spis treści
CZĘŚĆ II. KONCEPCJA PODZIAŁU TEMATYCZNEGO SŁOWNICTWA
WSPÓŁCZESNEJ POLSZCZYZNY
Rozdział 1. Podstawowe założenia koncepcji klasyfikacji tematycznej
słownictwa dla słownika współczesnej polszczyzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
1.1. Zasady klasyfikowania artykułów hasłowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
1.2. Słownictwo objęte klasyfikacją tematyczną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
1.2.1. Słownictwo autosemantyczne i synsemantyczne a klasyfikacja
tematyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
1.2.2. Typy haseł słownikowych poddanych klasyfikacji tematycznej
w prezentowanej koncepcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
1.2.3. Atematyczność jako kategoria możliwa do przypisania
wybranym jednostkom, które teoretycznie podlegają klasyfikacji
tematycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
1.3. Schemat tematyczny dla słownictwa współczesnej polszczyzny –
krytyczny przegląd schematów mogących służyć takiej klasyfikacji . . . . . . . . 149
1.4. Podstawowe decyzje dotyczące charakteru i kształtu schematu
stworzonego dla klasyfikacji tematycznej współczesnej polszczyzny . . . . . . . 155
1.4.1. Sposób konstruowania schematu klasyfikacyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . 156
1.4.2. Typ budowy schematu klasyfikacyjnego, liczba poziomów i ich
nazwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
1.4.3. Liczba nadrzędnych sfer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
1.4.4. Sposób spojrzenia na rzeczywistość ujawniający się w schemacie
klasyfikacyjnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
1.5. Prezentacja podziału tematycznego stworzonego w celu klasyfikacji
słownictwa współczesnego języka polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
Rozdział 2. Opis poszczególnych sfer, pól i podpól prezentowanego schematu
klasyfikacyjnego w perspektywie porównawczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
2.0. Opis człowieka jako jednostki – wprowadzenie do opisu pierwszych
dwóch sfer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
2.1. Sfera I. CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
2.1.1. Pole 1. Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
2.1.2. Pole 2. Bieg życia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
2.1.3. Pole 3. Pielęgnacja ciała . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
2.1.4. Pole 4. Choroby i ich leczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
2.1.5. Pole 5. Określenia fizyczności człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
2.2. Sfera II. CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
2.2.1. Pole 6. Stany psychiczne człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
2.2.2. Pole 7. Usposobienie człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
2.2.3. Pole 8. Ocena i wartościowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Spis treści 9
2.2.4. Pole 9. Działalność intelektualna człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
2.2.5. Pole 10. Działalność artystyczna człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
2.2.6. Pole 11. Relacje międzyludzkie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
2.3. Sfera III. CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
2.3.1. Pole 12. Rodzina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
2.3.2. Pole 13. Najbliższe środowisko życia człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
2.3.3. Pole 14. Ubranie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
2.3.4. Pole 15. Jedzenie i jego przygotowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
2.3.5. Pole 16. Czas wolny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
2.3.6. Pole 17. Sport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
2.3.7. Pole 18. Praca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
2.4. Sfera IV. CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
2.4.1. Pole 19. Funkcjonowanie państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
2.4.2. Pole 20. Przynależność i podział terytorialny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
2.4.3. Pole 21. Wojsko i wojna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
2.4.4. Pole 22. Prawo i łamanie prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
2.4.5. Pole 23. Zasady współżycia społecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
2.4.6. Pole 24. Język . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
2.4.7. Pole 25. Tradycja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
2.4.8. Pole 26. Religia – Kościół . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
2.4.9. Pole 27. Edukacja i oświata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
2.4.10. Pole 28. Środki masowego przekazu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
2.4.11. Pole 29. Biznes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
2.4.12. Pole 30. Finanse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
2.5. Sfera V. CZŁOWIEK I TECHNIKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
2.5.1. Pole 31. Budownictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
2.5.2. Pole 32. Komunikacja na odległość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
2.5.3. Pole 33. Urządzenia i maszyny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
2.5.4. Pole 34. Przemysł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
2.5.5. Pole 35. Energia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
2.5.6. Pole 36. Transport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
2.6. Sfera VI. CZŁOWIEK I PRZYRODA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
2.6.1. Pole 37. Niebo i wszechświat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
2.6.2. Pole 38. Pogoda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
2.6.3. Pole 39. Ziemia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
2.6.4. Świat roślin i zwierząt – wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
2.6.5. Pole 40. Świat roślin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
2.6.6. Pole 41. Świat zwierząt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
2.7. Sfera VII. KATEGORIE FIZYCZNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
2.7.1. Pole 42. Cechy i właściwości materii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
2.7.2. Pole 43. Cechy i właściwości przestrzeni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
10 Spis treści
2.7.3. Pole 44. Cechy i właściwości czasu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
2.7.4. Pole 45. Ilość, liczby, liczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
Rozdział 3. Metoda klasyfikacji tematycznej haseł słownikowych . . . . . . . . . . . . . . . 277
3.1. Stosunek pomiędzy klasyfikacją a poszczególnymi elementami artykułu
hasłowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
3.1.1. Klasyfikacja tematyczna a definicja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
3.1.2. Klasyfikacja tematyczna a kolokacje i cytaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
3.1.3. Klasyfikacja tematyczna a kwalifikatory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
3.2. Liczba zaklasyfikowań tematycznych w kontekście refleksji
o wieloznaczności klasyfikowanych jednostek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
3.3. Hasła z polisemią regularną a klasyfikacja tematyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
PODSUMOWANIE – ZAWARTOŚĆ PRACY I NAJWAŻNIEJSZE ZAŁOŻENIA
PREZENTOWANEJ KONCEPCJI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Bibliografia 307
Załączniki. Polska leksykografia tematyczna na przestrzeni wieków 325
Spis tabel 331
Tabele prezentujące podział tematyczny dla słownictwa współczesnego języka polskiego 331
Tabele opisujące wybrane podpola tematyczne prezentowanego w pracy schematu klasyfikacyjnego dla słownictwa współczesnego języka polskiego . 331
Tabele zbierające przywoływane w pracy polskie słowniki stosujące układ tematyczny . 332
Summary 333
1. Tematyka książki i perspektywa badawcza przyjęta w pracy 11
2. Stan polskiej i europejskiej leksykografii tematycznej – wprowadzenie . 15
2.1. Polska a słowiańska leksykografia tematyczna na tle leksykografii europejskiej 15
2.2. Jakość debaty naukowej o słownikach tematycznych w leksykografii polskiej i europejskiej 18
3. Terminologia stosowana w różnych słownikach o strukturze hierarchicznej 21
3.1. Leksykografia europejska 21
3.1.1. Tezaurus 22
3.1.2. Słownik tematyczny, pojęciowy, rzeczowy i ideograficzny 23
3.1.3. Słownik analogiczny i słownik ideologiczny 27
3.2. Leksykografia polska 28
3.2.1. Tezaurus 29
3.2.2. Słownik tematyczny, pojęciowy, rzeczowy i ideograficzny 30
3.3. Wybór terminu najbardziej użytecznego na potrzeby tej pracy 31
CZĘŚĆ I. WYKORZYSTANIE KLASYFIKACJI TEMATYCZNEJ W SŁOWNIKACH I INNYCH PRACACH POLSKICH NA PRZESTRZENI WIEKÓW
Rozdział 1. Słowniki tematyczne na przestrzeni wieków (od starożytności do połowy XX wieku) 35
1.1. Rola słowników tematycznych w historii leksykografii europejskiej 35
1.1.1. Starożytność . 36
1.1.2. Średniowiecze, renesans i epoki późniejsze 37
1.2. Najstarsze słowniki na ziemiach polskich . 39
1.2.1. Piętnastowieczne słowniki rękopiśmienne 40
1.2.2. Polska leksykografia tematyczna XVI wieku 41
1.2.2.1. Słowniki Murmeliusza i Mymera 41
1.2.2.2. Słowarz 43
1.2.2.3. Nomenclator Artomiusza 43
1.2.3. Polska leksykografia tematyczna od XVII do połowy XX wieku 44
1.2.3.1. Wokabularze ryskie . 45
1.2.3.2. Siedemnasto-, osiemnasto- i dziewiętnastowieczne dzieła w układzie tematycznym 46
1.2.3.3. Polska leksykografia tematyczna pierwszej połowy XX wieku 47
Rozdział 2. Tematyczne podziały słownictwa w polskiej leksykografii współczesnej (od połowy XX wieku do początku wieku XXI) 51
2.1. Podziały tematyczne słownictwa zróżnicowanego terytorialnie 52
2.1.1. Gwarowe słowniki tematyczne 53
2.1.2. Opracowywane projekty i postulaty w leksykografii gwarowej odwołujące się do układu tematycznego 55
2.1.3. Klasyfikacja tematyczna słownictwa gwarowego w różnych opracowaniach naukowych i kwestionariuszach gwarowych 57
2.1.4. Podziały tematyczne słownictwa regionalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
2.2. Podziały tematyczne słownictwa różnych odmian językowych . . . . . . . . . . . . 59
2.2.1. Badania niesłownikowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
2.2.2. Słowniki tematyczne poszczególnych odmian językowych . . . . . . . . . 60
2.2.3. Indeksy tematyczne w ułożonych alfabetycznie słownikach
odmian językowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
2.3. Słowniki frazeologiczne oraz słowniki idiomów i przysłów stosujące
podział tematyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
2.4. Współczesne tematyczne słowniki pedagogiczne w kontekście
wykorzystania układu tematycznego w nauczaniu języka polskiego jako
obcego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
2.4.1. Dwujęzyczne słowniki tematyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
2.4.2. Jednojęzyczne słowniki tematyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
2.4.3. Słowniki obrazkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
2.5. Słowniki współczesne na materiale historycznym stosujące układ
tematyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
2.5.1. Leksykografia angielska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
2.5.2. Leksykografia polska w kontekście innych prac badawczych
leksyki historycznej stosujących porządek tematyczny . . . . . . . . . . . . 82
2.6. Tezaurusy XXI wieku – wordnety i inne komputerowe projekty
leksykograficzne stosujące porządek semantyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Spis treści 7
2.6.1. Nadrzędna struktura tego typu projektów – kategorie
semantyczne (domeny) i ontologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
2.6.2. Inne komputerowe projekty onomazjologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
2.7. Leksykografia tematyczna w obliczu przemian leksykografii początku
XXI wieku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
Rozdział 3. Teoretyczne zagadnienia związane z tematyczną
klasyfikacją słownictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
3.1. Źródła inspiracji współczesnej polskiej leksykografii tematycznej
i innych opracowań językoznawczych wykorzystujących tematyczny
układ słownictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
3.1.1. Klasyfikacje F. Dornseiffa i P.M. Rogeta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
3.1.2. Klasyfikacja R. Halliga i W. von Wartburga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
3.1.3. Klasyfikacje V.V. Morkovkina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
3.1.4. Koncepcja słownictwa tematycznego Z. Cygal-Krupy
i W. Miodunki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
3.1.5. Klasyfikacja tematyczna A. Markowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
3.2. Różne cele tematycznych klasyfikacji słownictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
3.2.1. Klasyfikacje służące celom dydaktycznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
3.2.2. Układ tematyczny jako odbicie struktury ludzkiego umysłu
odzwierciedlający zawarty w nim model rzeczywistości i pytanie
o jego uniwersalność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
3.2.3. Układ tematyczny służący badaniu odpowiednich grup
słownictwa i odzwierciedlający zawarty w nich obraz świata . . . . . . . 111
3.3. Zalety i wady układu tematycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
3.3.1. Układ tematyczny – ułatwienie dla autorów, uatrakcyjnienie
dla użytkowników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
3.3.2. Podział tematyczny – orientacja w liczebności, kompletności
określonych grup słownictwa; klasyfikacja tematyczna a badania
frekwencyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
3.3.3. Podział tematyczny – badania porównawcze wskazujące na
przeobrażenia określonych grup słownictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
3.3.4. Wady układu tematycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
3.3.5. Indeks jako sposób zniwelowania wad układu tematycznego . . . . . . . 122
3.4. Sposób ułożenia materiału językowego w słownikach i klasyfikacjach
tematycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
8 Spis treści
CZĘŚĆ II. KONCEPCJA PODZIAŁU TEMATYCZNEGO SŁOWNICTWA
WSPÓŁCZESNEJ POLSZCZYZNY
Rozdział 1. Podstawowe założenia koncepcji klasyfikacji tematycznej
słownictwa dla słownika współczesnej polszczyzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
1.1. Zasady klasyfikowania artykułów hasłowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
1.2. Słownictwo objęte klasyfikacją tematyczną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
1.2.1. Słownictwo autosemantyczne i synsemantyczne a klasyfikacja
tematyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
1.2.2. Typy haseł słownikowych poddanych klasyfikacji tematycznej
w prezentowanej koncepcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
1.2.3. Atematyczność jako kategoria możliwa do przypisania
wybranym jednostkom, które teoretycznie podlegają klasyfikacji
tematycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
1.3. Schemat tematyczny dla słownictwa współczesnej polszczyzny –
krytyczny przegląd schematów mogących służyć takiej klasyfikacji . . . . . . . . 149
1.4. Podstawowe decyzje dotyczące charakteru i kształtu schematu
stworzonego dla klasyfikacji tematycznej współczesnej polszczyzny . . . . . . . 155
1.4.1. Sposób konstruowania schematu klasyfikacyjnego . . . . . . . . . . . . . . . . 156
1.4.2. Typ budowy schematu klasyfikacyjnego, liczba poziomów i ich
nazwy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158
1.4.3. Liczba nadrzędnych sfer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
1.4.4. Sposób spojrzenia na rzeczywistość ujawniający się w schemacie
klasyfikacyjnym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
1.5. Prezentacja podziału tematycznego stworzonego w celu klasyfikacji
słownictwa współczesnego języka polskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
Rozdział 2. Opis poszczególnych sfer, pól i podpól prezentowanego schematu
klasyfikacyjnego w perspektywie porównawczej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
2.0. Opis człowieka jako jednostki – wprowadzenie do opisu pierwszych
dwóch sfer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
2.1. Sfera I. CZŁOWIEK JAKO ISTOTA FIZYCZNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
2.1.1. Pole 1. Budowa i funkcjonowanie ciała ludzkiego . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
2.1.2. Pole 2. Bieg życia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
2.1.3. Pole 3. Pielęgnacja ciała . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
2.1.4. Pole 4. Choroby i ich leczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
2.1.5. Pole 5. Określenia fizyczności człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
2.2. Sfera II. CZŁOWIEK JAKO ISTOTA PSYCHICZNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
2.2.1. Pole 6. Stany psychiczne człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
2.2.2. Pole 7. Usposobienie człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
2.2.3. Pole 8. Ocena i wartościowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193
Spis treści 9
2.2.4. Pole 9. Działalność intelektualna człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
2.2.5. Pole 10. Działalność artystyczna człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
2.2.6. Pole 11. Relacje międzyludzkie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
2.3. Sfera III. CODZIENNE ŻYCIE CZŁOWIEKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
2.3.1. Pole 12. Rodzina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
2.3.2. Pole 13. Najbliższe środowisko życia człowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
2.3.3. Pole 14. Ubranie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
2.3.4. Pole 15. Jedzenie i jego przygotowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
2.3.5. Pole 16. Czas wolny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
2.3.6. Pole 17. Sport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
2.3.7. Pole 18. Praca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
2.4. Sfera IV. CZŁOWIEK W SPOŁECZEŃSTWIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218
2.4.1. Pole 19. Funkcjonowanie państwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
2.4.2. Pole 20. Przynależność i podział terytorialny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224
2.4.3. Pole 21. Wojsko i wojna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225
2.4.4. Pole 22. Prawo i łamanie prawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226
2.4.5. Pole 23. Zasady współżycia społecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
2.4.6. Pole 24. Język . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229
2.4.7. Pole 25. Tradycja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
2.4.8. Pole 26. Religia – Kościół . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
2.4.9. Pole 27. Edukacja i oświata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
2.4.10. Pole 28. Środki masowego przekazu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235
2.4.11. Pole 29. Biznes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
2.4.12. Pole 30. Finanse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
2.5. Sfera V. CZŁOWIEK I TECHNIKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 241
2.5.1. Pole 31. Budownictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
2.5.2. Pole 32. Komunikacja na odległość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243
2.5.3. Pole 33. Urządzenia i maszyny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
2.5.4. Pole 34. Przemysł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
2.5.5. Pole 35. Energia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
2.5.6. Pole 36. Transport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
2.6. Sfera VI. CZŁOWIEK I PRZYRODA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249
2.6.1. Pole 37. Niebo i wszechświat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
2.6.2. Pole 38. Pogoda . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
2.6.3. Pole 39. Ziemia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255
2.6.4. Świat roślin i zwierząt – wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
2.6.5. Pole 40. Świat roślin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
2.6.6. Pole 41. Świat zwierząt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
2.7. Sfera VII. KATEGORIE FIZYCZNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266
2.7.1. Pole 42. Cechy i właściwości materii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268
2.7.2. Pole 43. Cechy i właściwości przestrzeni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
10 Spis treści
2.7.3. Pole 44. Cechy i właściwości czasu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
2.7.4. Pole 45. Ilość, liczby, liczenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
Rozdział 3. Metoda klasyfikacji tematycznej haseł słownikowych . . . . . . . . . . . . . . . 277
3.1. Stosunek pomiędzy klasyfikacją a poszczególnymi elementami artykułu
hasłowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
3.1.1. Klasyfikacja tematyczna a definicja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
3.1.2. Klasyfikacja tematyczna a kolokacje i cytaty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
3.1.3. Klasyfikacja tematyczna a kwalifikatory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287
3.2. Liczba zaklasyfikowań tematycznych w kontekście refleksji
o wieloznaczności klasyfikowanych jednostek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288
3.3. Hasła z polisemią regularną a klasyfikacja tematyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292
PODSUMOWANIE – ZAWARTOŚĆ PRACY I NAJWAŻNIEJSZE ZAŁOŻENIA
PREZENTOWANEJ KONCEPCJI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Bibliografia 307
Załączniki. Polska leksykografia tematyczna na przestrzeni wieków 325
Spis tabel 331
Tabele prezentujące podział tematyczny dla słownictwa współczesnego języka polskiego 331
Tabele opisujące wybrane podpola tematyczne prezentowanego w pracy schematu klasyfikacyjnego dla słownictwa współczesnego języka polskiego . 331
Tabele zbierające przywoływane w pracy polskie słowniki stosujące układ tematyczny . 332
Summary 333
Wybierz rozdziały:
Wartość zamówienia:
0.00 zł