Spis treści

Podziękowania  15
Nota redakcyjna  16

1. Wstęp  17
1.1. Yukio Mishima – biografia i stan badań nad jego twórczością  17
1.2. Charakterystyka Hōjō no umi  23
1.3. Metodologia  26
1.4. „Pięć kodów” a lektura tekstu tetralogii  27

2. Semantyka tytułów powieści składających się na tetralogię Hōjō no umi  29
2.1. Wprowadzenie  29
2.2. Hōjō no umi  31
Związek tytułu tetralogii Hōjō no umi z symboliką powieści. Antytetyczny wizerunek morza  32
Mare Fecunditatis – jałowe morze na Księżycu  33
Antyindywidualna natura księżyca  34
Księżyc i morze synonimami kosmicznej pustki i śmierci 36
Pusty ogród niepamięci  41
Wizerunek morza i księżyca w tytule Hōjō no umi  45
„Morze płodności” – przepełniona ironią metafora życia śmierci  47
„Śmierć boga” (utrata boskości cesarza) u podstaw „koncepcji pustki” Mishimy symbolizowanej przez Hōjō no umi  48

2.3. Haru no yuki – tytuł wiersza czy poetycka metafora  50
„Wiosenny śnieg” – chaos burzący odwieczny porządek rzeczy ...  51
Deszyfracja tekstu  52
Tabu i złamanie sankcji cesarskiej  53
Estetyka dworska epoki Heian punktem odniesienia dla tytułu  53
Zarys fabuły  54
Koncepcja piękna dworskiego we współczesnej powieści. Scena sanny jako bezpośrednie nawiązanie tytułu do tekstu Haru no yuki  55
Mitate  56
Kategorie estetyczne Heian w tekście Haru no yuki: mujōkan, yūgen  56
„Ślady” Genji monogatari w tekście  58
Iroka, miyabi, en – symbole dworskiego wyrafinowania  59
Mono no aware i koncepcja „pasywnego przeżywania estetycznego znużenia” Yoshinoriego Ōnishiego w kontekście Haru no yuki  63
Motyw bieli w tekście w odniesieniu do frazy „wiosenny śnieg”  67
„Kiyoaki”, czyli „czysty i piękny” – imię głównego bohatera aluzją do koncepcji piękna dworskiego  68
Poetyckie pole kontekstów wyznaczone przez „wiosenny śnieg”  70
„Wiosenny śnieg” poetycką metaforą wyrafinowanego piękna dworskiego skonfrontowanego z nieuchronnością śmierci  71

2.4. Homba – piękno zawarte w „czystym działaniu”  72
Homba – „koń” w galopie, czy może „konie”?  72
Wizerunek konia w powieści  73
Tytuł aluzją do walki, krwi i śmierci – motywów dominujących w powieści  75
Koncepcja czystości u podstaw działania rebeliantów Shimpūren i Ligi Boskiego Wiatru Ery Shōwa  75
Koncepcja śmierci oczyszczającej z wszelkiej winy  77
Etyka bumbu ryōdō oraz wpływ nauk Wang Yangminga na postawę moralną głównego bohatera powieści  78
Dzikość i gwałtowność konia konotacją atrybutów aramitama. Odniesienia na płaszczyźnie semantycznej do rozkładu moralnego elit, będącego zarzewiem buntu Ligi Boskiego Wiatru Ery Shōwa  80
Isao – ideał męskiego piękna ewokowanego przez tytuł  82
Surowość, prostota, tężyzna fizyczna nieodzownymi atrybutami męskości symbolizowanej przez pierwiastek masuraoburi  84
Harmonia pięknego ciała i „czystego działania”  85
„Piękno to uroczy galopujący koń”  87
Działanie u podstaw koncepcji piękna  88
Radykalizm i najwyższa determinacja zawarte w koncepcji „czystego działania”  88
Isao/„koń w pełnym galopie” – symbol Mishimowskiej idei piękna  90
Idea szlachetnego działania i chwalebnej śmierci w grupie – „konie w galopie”  90

2.5. Akatsuki no tera – iluzoryczność piękna i życia  92
Świątynia Brzasku – bezpośrednie odniesienie w tekście do nazwy Wat Arun  92
Akatsuki no tera jako symbol sztuki – ideał formy będący synonimem blichtru, sztuczności i monotonii  94
Iluzja ludzkiej egzystencji  94
Wiara w reinkarnację lekarstwem na śmiertelną naturę człowieka  95
Tytuł odniesieniem do tajemniczego bóstwa odpowiedzialnego za procesy transformacji  96
Rola Jin Jan (Światło Księżyca) w procesie przemian  97
Pseudoartyści na usługach sztuki  98
Fuji, czyli raz jeszcze piękno, które zwodzi  99
Sztuka jest iluzją  100

2.6. Tennin gosui – upadek „aniołów” i rozpad koncepcji transmigracji. Nicość   101
Opowieść o „Szacie z piór”  101
Tennin gosui – historia anioła, któremu nie udaje się powrócić do nieba 102
Tōru – „fałszywe wcielenie”  104
„Pięć oznak upadku anioła”  105
Rozkład fizyczny ciała i śmierć głównymi konotacjami tytułu Tennin gosui  106
Jałowość koncepcji transmigracji. „Ja”, którego nigdy nie było  107
Intelektualne rozczarowanie – na krańcach iluzji i pustki  107

2.7. Semantyka tytułów powieści w świetle „pięciu kodów”  108

3．Historyczne uwarunkowanie świata przedstawionego  111

3.1. Tło historyczne i rola jednostki w historii  111

3.2. Kilka uwag o faktach historycznych  113

3.3. W stronę fikcji  116

3.4. Konfrontacja kultur. Historia dwóch rodów w Haru no yuki (Wiosenny śnieg)  118
„Zabawa w klasy i tytuły”, czyli nowy podział społeczny  120
Postaci epizodyczne. Baron i baronowa Shinkawa  121
Gra pozorów i ironia  125

3.5. Nowe pokolenie. Kiyoaki Matsugae – bohater pasywny  128
Wewnętrzna niepewność i zagubienie cechami dystynktywnymi Kiyoakiego  128
Pozbawiony tożsamości Kiyaoki trybikiem w machinie zwanej historią  129
Samoświadomość piękna jedyną bronią do walki ze współczesnym światem  131
„Nastała era wojen emocjonalnych”  132
Młody Matsugae – bohater na miarę swoich czasów  133

3.6. „Zewnętrzny blichtr i puste szlachectwo” owocem historycznych przemian  133
Nieumiejętność przystosowania się do nowych czasów. Upadek rodów Matsugae i Ayakura  134
Pomysł z peruką ostatnim elementem gry salonowej  136

3.7. Rola jednostki w kształtowaniu historii  138
Bezsilność jednostki w nieubłaganym nurcie historii. Perspektywa czasu nieodzownym warunkiem kształtowania się historii  139

3.8. Historia – zapis konstrukcji i dekonstrukcji  140
Rola woli, przeznaczenia i przypadku w życiu człowieka  141
Próba zdefiniowania historii  141
Rewizja poglądu o nadrzędnej roli woli w życiu wybitnej jednostki  142
Wolna wola i determinacja sposobem na zatrzymanie nieubłaganego czasu  142
Historia – „ta ciągle potykająca się stara żebraczka”  143

3.9. Historia w Homba (Konie w galopie). Kult cesarza i terroryzm jako forma buntu przeciwko upadłej moralnie Japonii  144
Fikcyjny spisek Ligi Boskiego Wiatru Ery Shōwa a autentyczny zamach Grupy Braterstwa Krwi  144
Alians fikcji z faktami historycznymi sposobem na uwiarygodnienie opowieści. Główna rola „Historii Ligi Boskiego Wiatru” (Shimpūren shiwa) w fabule Homba  147
Pradawne rytuały (ukei) – głos bogów na ziemi  150
Tradycja samurajska i wierność cesarzowi fundamentem szlachetnej postawy spiskowców  152
Brak autentyczności w motywach spisku Isao: głos Mishimy przeciwko powieści agitacyjnej  154
„Diabelska woń pychy” Ikkiego Kity – ślad wydarzeń z 26 lutego 1936 roku (Ni ni roku jiken) w fabule powieści  154
Koncepcja „czystego działania” u podstaw spisku Isao i jego Ligi Boskiego Wiatru Ery Shōwa  156
Nauki Wang Yangminga a „rezolucja śmierci” Isao  158
Zbrukany obraz krainy Yamato  160

3.10. Akatsuki no tera (Świątynia Brzasku): lata 1940–1952  160
„Niewzruszone odradzanie się” historii synonimem wiecznie powracającego koła sansary  160
Elita w nurcie historii. Nowe zasady, zmiana stylu życia  162

3.11. Tennin gosui (Pięć oznak upadku anioła): historia czasów relatywizmu  163
„Skrzydła są niebezpiecznym narzędziem” – przeciętność i konformizm cnotami powojennej rzeczywistości  163
Historia – twór najbardziej nieludzki, uogólniający całą ludzką wolę  164

3.12. Historia w Hōjō no umi jako cykl nieustających konstrukcji i destrukcji  165
Śmierć w kwiecie wieku wyzwoleniem jednostki z nieubłaganego „łańcucha” historii  165
Chaos moralny i utrata tożsamości narodu w obliczu „śmierci boga” (uczłowieczenie cesarza)  166

4．Kanon estetyczno-etyczny w tetralogii  167

4.1. Wprowadzenie  167

4.2. Legenda Yukio Mishimy  168

4.3. „Ciąg epifanii”  169
Cesarski Absolut  169
Antyczny model piękna – unia zewnętrzności z wewnętrznością. Zmysłowość potwierdzeniem piękna  169
Koncepcja przedwczesnej śmierci  170
Ekstremalna natura piękna  171
Absolut cesarski odpowiedzią na „piekło relatywizmu”  171
Mariaż zmysłowości ze śmiercią i erotyzmem  171
Cesarz – kwintesencja miyabi i źródło kultury japońskiej  172
Bushidō i „aktywny nihilizm” zawarty w koncepcji porażki  172
„Prawdziwie klasyczne piękno” ujęte w koncepcji miyabi  173
Miyabi – paradoks siły wypływającej z bezsilności  173
„Moje własne bumbu ryōdō” – dwubiegunowość świadomie podtrzymywana  175
Hagakure – „wprowadzenie” do bumbu ryōdō  176
Pasywny intelekt kontra aktywny antyintelekt  178
Antytetyczność życia i śmierci – historia miłosna bez happy endu (Haru no yuki)  179
Elegancja dworska i miyabi Ayakurów a nabyte szlachectwo Kiyoakiego  180
Zettai no fukanō („absolutna niemożliwość”) bodźcem do złamania sankcji cesarskiej  182
Satoko – symbol absolutnego tabu  182
Akt profanacji nawiązaniem do koncepcji erotyzmu Bataille’a  183
Epifania ekstremalnego piękna „w przeczuciu nadciągającej zagłady”   184
Miyabi i śmierć  186
Moment ekstazy, widmo śmierci i transgresja Bataille’a  187
Ponownie: dwubiegunowość  188
Transgresja zakazu  189
Płaczący Eros – sacrum i profanum  193
Masuraoburi i tawayameburi – siła kontrastu  194
Słodycz śmierci w erotycznym akcie upojenia  195
Wiśnia symbolem pasywnego piękna  195

4.4. Haru no yuki – apoteoza piękna i śmierci  196
Estetyka kultury dworskiej punktem odniesienia dla estetyki w Haru no yuki  198
Ostateczne zwycięstwo czynu nad słowem  199

4.5. Miyabi i cesarz  199
Bunka gainen to shite no tennō, czyli „cesarz jako idea kulturowa”  200

4.6. Działanie raison d’être bohatera Homba. Na „drodze samuraja” (bushidō)  201

4.7. Śmierć w rezultacie „czystego działania” jedyną drogą ku pięknu  202
Kendō – ciało, które zdominowało słowa  203
Ku Absolutowi – koncepcja czystości i „czystego działania”  204
Determinacja nieodzownym warunkiem działania  206
Wierność cesarskiemu Absolutowi u źródeł „czystego działania”  207
Lilia symbolem „aktywnej czystości”  208
Biała lilia i miecz – „piękno działania” (kōdō no bi)  209
Piękno działania/walki atrybutem męskiego „piękna podmiotowego”  210

4.8. Hagakure (Shimpūren shiwa) – „Biblia śmierci”  210

4.9. Antyhistoryczność koncepcji działania. Nieprzystosowanie bohatera do czasów, w których przyszło mu żyć  212

4.10. Absolutna sprzeczność zawarta w junsui kōi  213

4.11. Źródło działania Isao – renketsu no jō („uczucie miłości do cesarza”)  215
Shineba subete wa kiyomeraremasu („śmierć oczyszcza wszystko”)  216
Seppuku naturalnym dopełnieniem powinności stosunku lennik (Isao) – najwyższy wasal (cesarz)  216
Cesarz na czele armii – jedyny i niepodważalny gwarant ładu i porządku moralnego  217
Isao prawicowym terrorystą wyłącznie w kontekście absolutnej lojalności w stosunku do systemu cesarskiego  219

4.12. Słońce (symbol cesarza) oraz ekstremalna determinacja nieodzownymi elementami koncepcji działania  220

4.13. Na drodze „śmiertelnej desperacji”  222
„Próba zła”  222
„Czyste działanie” w imię pradawnych bogów i cesarza  223
Samotność bohatera warunkiem autentyczności tragedii  225
Najwyższy tragizm zawarty w absolutnym oddaniu dla cesarza  226
„Pieniądze są pieniędzmi, a wierność wiernością” – paradoks lojalności  229
Ucieczka ku wolności  229
Śmierć w aprobujących promieniach wschodzącego słońca  230
Zbrodnia uświęcona śmiercią aktem najwyższej determinacji. „Śnieg, który nigdy nie topnieje”  230

4.14. Transgresja w działaniu Kiyoakiego i Isao. „Miłość, jakby jutro nie miało nadejść”  231

4.15. W poszukiwaniu piękna  232

4.16. Koncepcja „jedności świadomości i działania” (chikō gōitsu) oraz „aktywny nihilizm” (kōdōteki nihirizumu) centralnymi punktami odniesienia postawy etycznej głównego bohatera Homba  232
Wang Yangming i jego „podejrzane nauki tajemne”  232
Filozofia porażki  234
Sasshin seijin oraz koncepcja „powrotu do Wielkiej Pustki” (kitaikyo)  234
„Aktywny nihilizm” antytezą „pasywnego humanizmu”  234

4.17. Antykanon estetyczno-etyczny w Akatsuki no tera  235
Jin Jan – symbol zmysłowego piękna kobiecego  235
Amorficzny wizerunek piękna  235
Wizja świata wyzbytego z wszelkiej moralności – opowieść o Krainie Granatu  236
„Tylko śmierć młodych jest piękna”, czyli cmentarz „zapamiętywanych”  236
„Szczytowy moment” – ponownie transgresja Bataille’a  237
„Imitowanie życia przez sztukę jest surowo zabronione”  238
Akatsuki no tera – kanon wartości w krzywym zwierciadle  239

4.18. Kanon estetyczno-etyczny w Tennin gosui  239
Piękno – wytwór ludzkiej świadomości  240
Piękno zawarte w chwili  241
Bi wa subete maboroshi no yō ni natta, czyli „piękno, które stało się iluzją”  242

4.19. Wizja pięknej śmierci, czy może raczej śmierć piękna  242
Piękna śmierć  243
Koncepcja „czystego działania”  244
Kanon estetyczno-etyczny  245
Seppuku  246

5. Zakończenie  249
5.1. Hōjō no umi – traktat o umieraniu w młodym wieku  249
Bibliografia  251