SPIS TREŚCI

0. Wstęp  7

0.1. Pisanie i rozumienie historii  7
0.1.1. Mit – metafora – narracja  7
0.1.2. Upadek jako koncept  9

0.2. Recepcja późnego antyku  10

0.3. Układ pracy  11

1. O nową historiografię  13

1.1. Odnawianie historii  13
1.1.1. Historiografia przed „Annales”  13
1.1.2. Historiografia modernistyczna. Pierwsze pokolenie „Annales”: Lucien Febvre i Marc Bloch  15
1.1.3. Drugie pokolenie: epoka Fernanda Braudela  17
1.1.4. Trzecie pokolenie: ekspansja nowej historiografii  19
1.1.5. Szkoła „Annales” w Polsce  21
1.1.6. Rzut oka na historiografię po modernizmie 22

1.2. Między zmianą a trwaniem: przedstawiciele nowej historiografi i o późnym antyku  24
1.2.1. Teza Henriego Pirenne’a  24
1.2.2. Fernand Braudel: fałszywie typowa katastrofa  27
1.2.3. Peter Brown: całkowicie odrębna epoka  28
1.2.4. Poczęcie Europy według Jacques’a Le Goffa  33

1.3. Historia odnowiona  35
1.3.1. Osiągnięcia szkoły „Annales”  35
1.3.2. Aparat pojęciowy  36
1.3.3. Jeszcze o metodologii  37

2. Powieść historyczna  39

2.1. Wokół wypowiedzi krytycznych i teoretycznych Józefa Ignacego Kraszewskiego  39
2.1.1. Walter Scott i powieść historyczna  39
2.1.2. Dwa typy powieści  43
2.1.3. Stosunek do przeszłości  48
2.1.4. Przełom wieków  51

2.2. Wokół publicystyki Teodora Parnickiego  53
2.2.1. Sytuacja powieści historycznej na początku XX wieku  53
2.2.2. Nowe zainteresowanie dawnym tematem  55
2.2.3. W kierunku biografii  56
2.2.4. Humanizm katolicki  58
2.2.5. Nowa poetyka powieści historycznej  60
2.2.6. W stronę fantastyki  65
2.2.7. Jaka będzie przyszłość powieści historycznej?  67

2.3. Na marginesie powieści historycznej  69

3. Prolegomena do interpretacji powieści późnoantycznych Teodora Parnickiego i Hanny Malewskiej  73

3.1. W stronę nowej powieści (proza historyczna Wacława Berenta i jej konteksty historycznoliterackie)  73
3.1.1. Powieść o kulturze  73
3.1.2. Opowieści biograficzne  76

3.2. W stronę nowej metafory  81
3.2.1. Tematyka rzymska w powieści historycznej (literatura obca)  81
3.2.2. Polska powieść dziewiętnastowieczna  82
3.2.3. Zwrot ku mitologii greckiej  86
3.2.4. Między mitem a historią  87
3.2.5. Rzym i chrześcijaństwo – rozdział tradycyjnego scalenia  99
3.2.6. Antyk w kinie i telewizji  102

4. Rzym – upadek czy trwanie?  107

4.1. Antyk Parnickiego, antyk Malewskiej 107
4.1.1. „Przy całej odmienności...”  107
4.1.2. Antyczne tworzywo dwudziestowiecznej powieści historycznej  109

4.2. Świat późnego antyku: historia uniwersalna  113
4.2.1. Tekst historii – epoka migracji  113
4.2.2. Tekst utworu – opowieść 121
4.2.3. Bóg zagląda w dusze ludzkie  126
4.2.4. „Nieznające końca rozpoczynanie”  128

4.3. Świat późnego antyku: historia konkretna  133
4.3.1. Tekst historii – Basileia ton Romaion  133
4.3.2. Tekst utworu – studium  138
4.3.3. Logos wygnany  143
4.3.4. Odnaleźć historię  151

4.4. Uwagi końcowe  153
4.4.1. Ostatni Rzymianie  153
4.4.2. Dwie historiozofie  156

Zakończenie  159
Bibliografia  161